જિંદગી એક સફર હૈ સુહાના – એપીસોડ ૪ (જયશ્રી વિનુ મરચંટ)

“તુ કહાં, યે બતા, માને ના મેરા દિલ દિવાના”

મારી બચપણની ખૂબ જ વ્હાલી સખી, મેધા, મેધા પાટીદર, ક્યાં હતી આજકાલ? મારા એક ખૂબ જ ઈન્ટરેસ્ટીંગ સપનામાં આવીને મને અને મારી જિંદગીને હલબલાવી ગઈ હતી. મેધા અને હું બીજા ધોરણથી સાથે હતા. મલાડ, મુંબઈનુ, ફીફ્ટીસ અને સીક્સ્ટીસમાં, માંડ દસ થી પંદર હજારની વસ્તી ધરાવતું સબર્બ હતું. નો કમ્પ્યુટર, નો ઈન્ટરનેટ નો સેલ ફોન, નો સોશ્યલ મિડિયા એટલે કે નો ફસાદબુક – સોરી – નો ફેસબુક કે નો ટ્વીટરના શું સોનેરી દિવસો હતા! સાચે જ, “ते हि नः दिवसो गताः”! એ દિવસો તો સુખના જતા જ રહ્યા! સોશ્યલ મિડિયા નહોતા પણ માણસો સોશ્યલ હતા. માણસોને એકમેકને મળવા માટે ફોન કરીને સમય લેવાની પણ જરુર નહોતી. મિડીયા જેવું કોઈ મીડલમેન તત્વ હતું જ ક્યાં ત્યારે?

                                એ સમયનું મલાડ અને આજનું મલાડ..! બધું કેટલું બદલાઈ ગયું હતું? હવે જો મારે મેધાના જૂના ઘરે જવું હોય તો મને રસ્તો પણ ન મળે!  ક્યાં શોધું મેધાને? મારી, સીમાની અને મેધાની દોસ્તીની બધાને જ નવાઈ લાગતી હતી. હું શાળામાં ખૂબ સોશ્યલ હતી અને અનેક મિત્રો હતા. સીમા સરળ અને પ્રવાહી સ્વભાવની હતી, જેની પણ સાથે હોય, એની જોડે સીમા હળી મળી જતી પણ પોતાપણું કદીયે ન ગુમાવતી. મેધા ખૂબ જ શાંત અને અંતરમુખી હતી અને બહુ ઓછું બોલતી પણ એના મોઢા પર કોઈ અજબ શાંતિ સદા માટે રહેતી. હું ને સીમા ક્યારેક ટીચર્સની મસ્તી કરતાં, અંદર અંદર વાતો કરતી વખતે, પણ મેધા જેનું નામ, એ અમને કહેતી, “આવી વાતો કરીને તમને શું મળે છે?”  મેધાને, હું અને સીમા હાઈસ્કૂલના દિવસોમાં ગણિતની કોન્સટન્ટ સંજ્ઞા “પાઈ” કહીને બોલાવતા! ગમે એ થઈ જાય, “પાઈ”ની વેલ્યુ સિસ્ટમ બદલાય જ નહીં! મેધાના માતા-પિતા એ સાત વરસની હતી ત્યારે એના પિતાની સરકારી નોકરીમાં બદલી થતાં નડિયાદથી મુંબઈ આવ્યા હતા. અમારી મૈત્રીની શરુઆત મેધાના શાળાના એડમીશનના પહેલા દિવસથી થઈ હતી. શાંત, બે ચોટલા વાળેલી, થોડીક શ્યામ પણ ખૂબ નમણી, ઊંચી અને એકવડા બાંધાવાળી આ નવી વિદ્યાર્થીની બીજા ધોરણથી મારી અને સીમાની વચ્ચે એક જ બેન્ચ પર બેસતી અને તે પ્રથા અગિયારમા- તે સમયના એસ.એસ.સી.-પર્યંત ચાલુ રહી. મેધા, હું અને સીમા, અમારી ત્રણેની મૈત્રીમાં, ઘનિષ્ઠતા સાથે અણબોલાયેલી સમજણ અને વિશ્વાસ હંમેશા રહ્યો હતો. મેધા અને મને ખૂબ જ બનતું, સીમા અને મારી વ્યક્તિગત રીતે થોડીક મજાક અને મસ્તી વધારે થતી. સીમા સાથે મેધાના સખ્યમાં બહેનો જેવો પ્રેમ વધુ હતો જેની, મને તે સમયે કોઈ કોઈ વાર છાની અસૂયા થઈ જતી છતાં પણ અમે ત્રણેય જ્યારે સાથે હોઈએ ત્યારે જાણે એમ જ લાગતું કે આખી જિંદગી આમ જ અમે સખીઓ સાથે રહીશું! ત્યારે ક્યાં ખબર હતી કે સમયની ધારા કોને ક્યાં વહાવીને લઈ જશે!

       સીમા અને હું ફેસબુક પર ફ્રેન્ડ્સ હતાં. સીમાએ એની પડોશમાં રહેતાં પંજાબી ડોક્ટર છોકરા, શેખર ખન્ના સાથે લગ્ન કર્યા હતા. શેખર મુંબઈનો હવે ખ્યાતનામ કાર્ડિયોલોજીસ્ટ હતો ને સીમા હાઉસ વાઈફ હતી. મેં પહેલાં તો મેસેન્જર પર ફોન કર્યો તો એણે ન ઊંચક્યો. પછી ફેસબુકના ચેટ પર એને પીન્ગ કરી.  આમતેમની વાત પછી મેં ચેટ પર પૂછ્યું, “સીમા, આપણી “પાઈ”-મેધા- ક્યાં છે આજકાલ?” એણે ઉત્તર આપ્યો, “મારે ૧૯૭૬ પછી કોઈ જ કોન્ટેક્ટ નથી. તું જો એને ટ્રેક કરે તો પ્લીઝ, મને જણાવજે. મને પણ એની બહુ યાદ આવી રહી છે.” અને ચેટ મેસેજમાં બીજી વાતો આમતેમ કરીને છૂટા પડ્યા.  ક્યાં હશે મેધા? શું થયું હશે આટલા વર્ષોમાં એની સાથે?

        એસ.એસ.સી. પાસ કર્યા પછી મેધા અને સીમા જુદી-જુદી કોલેજમાં આર્ટસમાં ગયા અને હું સાયન્સમાં ગઈ. આમ અમારા કોલેજકાળના મિત્રો પણ અલગ રહ્યા. છતાંયે અમે ત્રણેય જ્યારે પણ મળતાં ત્યારે એમ જ લાગતું કે કદી જુદા પડ્યા જ નહોતા. ઈન્ડિયામાં માઈક્રોબાયોલોજી અને બાયોકેમેસ્ટ્રી કર્યા પછી હું તરત જ અમેરિકા આગળ ભણવા માટે આવી ગઈ હતી. બી.એ. પાસ કરીને, વરસની અંદર જ લગ્ન કરીને મેધા એના પતિ સાથે તરત જ મસ્કત જતી રહી હતી. મેધાના મસ્કત જવાના બે—ત્રણ વરસ સુધી તો મારો પત્ર વ્યવહાર એની સાથે રહ્યો હતો પણ પછી ધીમે ધીમે ઓછો થતો ગયો અને ૧૯૭૮ સુધીમાં તો સાવ જ બંધ થઈ ગયો. વચ્ચે, મને યાદ છે ત્યાં સુધી તો ૧૯૮૦ માં હુ ઈન્ડિયા ગઈ હતી ત્યારે એના મમ્મીને મળવા જવાની હતી તો ભાભીએ કહ્યું કે એના મમ્મી ગુજરી ગયા છ-સાત મહિના પહેલાં અને એના પિતાજી તથા ભાઈ-ભાભી તો બીજે કશેક, ઘર ખાલી કરીને જતા રહ્યા. ત્યાર બાદ, અમેરિકા જઈને મેધાને એની મમ્મીના અવસાન બદલ અફસોસ વ્યક્ત કરતો મસ્ક્તના સરનામા પર મેં પત્ર લખેલો જે થોડાક વખત પછી ફરતો-ફરતો પાછો આવ્યો હતો with a note, “Addressee Not Found at the Designated Address.” અને પછી તો મેધા પર વિસ્મૃતિનો પડદો પડી ગયો હતો. એના લગ્ન થયા ત્યારે હું અમેરિકાના મિશીગનમાં ભણવા માટે આવી હતી અને મારા લગ્ન નહોતા થયા. મારા લગ્નમાં એ મસ્કતથી આવી શકી નહોતી, આમ, મને કદી એના પતિને પ્રત્યક્ષ મળવાનો મોકો નહોતો મળ્યો. આજે મને કેમેય કરીને એના પતિનું નામ અને એની અટક યાદ આવતી નહોતી. મને મારી જાત પર ગુસ્સો આવતો હતો કે કેમ મને યાદ નથી?? તે જ સમયે, મને ઓચિંતો જ મારા પતિદેવે સાચવી રાખેલા પત્રોનો એ અલ્લાદિનના જાદુઈ ચિરાગ જેવો “પેન્ડોરા”નો બોક્ષ યાદ આવ્યો. હું જલદીથી ઊભી થઈ અને એ બોક્ષ કાઢ્યો. હાથ એકબીજા સાથે ઘસ્યા અને સાથે જોડ્યા, ઈશ્વરને પ્રાર્થના કરવા કે મને આમાંથી મેધાનો એકાદ પત્ર, એના લગ્ન પછીનો લખેલો મળી આવે! And of course, there it was!

                 ૧૯૭૮ની સાલ, માર્ચની ૩૧, તારીખે મેધાએ પત્ર લખ્યો હતો. મેં એ પત્ર વાંચવો શરુ કર્યો એ પહેલાં એનું એડ્રેસ અને નામ સેન્ડર તરીકે વાંચ્યું, “મેધા અનિલ પટેલ” એ પત્ર વાંચતાં વાંચતા મારી આંખો છલકાઈ ગઈ. મેધાએ લખ્યું હતું. “જયુ, છેલ્લા કેટલાક મહીનાઓથી અનિલનો કારોબાર અહીં બરાબર નથી ચાલતો. અમે વિચારીએ છીએ કે, મસ્કત છોડી, દુબઈ સેટલ થવા જતાં રહીએ. અનિલ પહેલાં ત્યાં જશે અને એકાદ-બે વરસની જ તો વાત છે. જેવા દુબઈમાં સેટલ થશે કે અમને પાછાં ત્યાં બોલાવી લેશે. ત્યાં સુધી, મારી મોટી દિકરી નીના, અને નાની બેઉ જોડકી દિકરીઓ, સુસ્મિતા અને અમિતાને લઈને હું, વડોદરા જતી રહું છું. અમે વડોદરામાં નાનકડો બંગલો બે વરસ પહેલાં, મારા સાસુ અને સસરા માટે ખરીદ્યો હતો. મારા સાસુ –સસરા હવે ગામનું કાચું મકાન છોડીને ત્યાં રહે છે. તને તો ખબર જ છે કે અનિલ એમનો એકનો એક જ દિકરો છે. અનિલ ખૂબ જ મહેનતુ છે. એ જેવા દુબઈમાં સેટલ થઈ જશે કે અમને બોલાવી લેશે એની મને ખાતરી છે. સીમાને પણ આ સાથે પત્ર લખ્યો છે, આ બધી જ વિગત સાથે. જો હાથ થોડો તંગ ન હોત ને, તો તમને બેઉને ફોન જ કરત. સારો સમય પણ જોયો અને હવે થોડી તકલીફ પણ આવે તો વાંધો નહીં, બરાબર ને? મારી ફિકર કરતી નહીં. જેવી હું વડોદરા પહોંચીશ અને ઠરીઠામ થઈશ કે એડ્રેસ અને ફોન નંબર આપવા પાછો કાગળ લખીશ. આશા છે કે તું, જીજાજી અને બાળકો આનંદમાં હશો. અમારા જીજાજી અને વ્હાલાં ભૂલકાંઓની પણ કાળજી લેજે પણ એ સાથે પોતાની ધ્યાન રાખવાનું ભૂલીશ નહીં.” આટલી વ્હાલી મારી એ મિત્રનો છેલ્લો પત્ર હતો અને મેં કે સીમાએ પણ આ પત્ર પછી એની ભાળ લેવાની પરવા પણ ન કરી? ફિટકાર છે મારા આવા સ્વાર્થી સખ્ય પર કે જ્યારે એ તકલીફમાં હતી તે જાણ્યા પછી પણ મેં એટલું જાણવાની દરકાર ન કરી કે હવે બધું બરબર થયું હતું કે નહીં…! એનું સરનામું કદી આવ્યું નહીં અને અમે પણ અમારા સંસારમાં એટલા ડૂબી ગયા કે પાછું વળીને જોયું પણ નહીં ને વિચાર્યું પણ નહીં!

                  હું આજે વિચારોમાં મેધામય થઈ ગઈ હતી. મેધાની દિકરીઓ હવે મોટી થઈ ગઈ હશે! મેં સીમાને મેધાના કાગળની કોપી સ્કેન કરીને, ઈ-મેલમાં મોકલી અને સાથે લખ્યું કે એના કોઈ કોન્ટેક્ટ જો વડોદરામાં હોય તો મેધાની તપાસ જરુર કરાવે. હું મેધાને જાણતી હતી એટલે જ ખાતરી હતી કે એના જેવી સરળ સ્વભાવની, શાંત વ્યક્તિ ફેસબુક પર તો હોય જ નહીં! મેં ફેસબુક પર પછી નીના, સુસ્મિતા તથા અમિતા ની સર્ચ કરવાની ચાલુ કરી. મને પછી થયું કે દિકરીઓ જો પરણી ગઈ હશે તો એમના નામ પણ જુદા હશે, છતાંયે કોશિશ તો કરવી રહી.  મેં પછી ખાલી ત્રણેય નામોની સાથે પટેલ અને લખીને સર્ચ કરી તો મારા આશ્ચર્ય વચ્ચે મને સોથીયે વધારે નીના પટેલ અને ૧૮૮ બીજી અટકવાળી નીના મળી. બસો જેટલા અમિતા પટેલ અને સોએક અમિતા અન્ય અટક વાળી મળી. પરંતુ ફક્ત દસ સુસ્મિતા મળી જેમની અટક પટેલ અને બીજી છ સુસ્મિતા બીજી અટક વાળી હતી. મેં સોળે-સોળ સુસ્મિતાને મેસેન્જર પર સંદેશો મોકલ્યો કે હું મારી બહુ વ્હાલી મિત્ર મેધાને શોધું છું. અમે મુંબઈના પરાં, મલાડની સ્કૂલમાં સાથે ભણ્યા હતાં અને એ લગ્ન કરીને એના પતિ અનિલની સાથે મસ્ક્ત રહેતી હતી, વગેરે વગેરેની વિગતો મોકલી. સાથે એ પણ લખ્યું કે “અનિલ અને મેધાની ત્રણ દિકરીઓ હતી, મોટી નીના અને પછીની બે ટ્વીન દિકરીઓ, અમિતા અને સુસ્મિતા. જો આપ એ સુસ્મિતા હો તો અવશ્ય મને જણાવજો અને ન હો તો તકલીફ બદલ માફ કરજો.” રાતના સાડા અગિયાર થયા હતાં. મેં કમ્પ્યુટર બંધ કર્યું અને સૂવા ગઈ. મનોમન હું પોરસાતી પણ હતી કે કેટલે જલદી હું ફેસબુકના બધા ફીચર્સ શીખતી જતી હતી! કાલે મારા સંતાનોને કહીશ કે રહેતાં-રહેતાં હું પણ એક દિવસ “હાઈ ટેક” બની જઈશ!

                                બીજે દિવસે, ડિનર પછી મેં કમ્પ્યુટર ખોલ્યું, અને મારા આશ્ચર્ય વચ્ચે દરેક સુસ્મિતાના જવાબો આવ્યા હતા. પંદર સુસ્મિતાએ દિલગીરી જાહેર કરીને, મને મારી મિત્ર જલદી મળે એવી શુભેચ્છા વ્યક્ત કરી હતી. અને એક જવાબ હતો સુસ્મિતા મહેરાનો, જેણે લખ્યું હતું, “આન્ટી, પ્લીઝ, મને તમે ફોન નંબર મોકલો અથવા મને ફોન કરો. નંબર મોકલાવું છું. બાય ધ વે, હું મુંબઈમાં રહું છું. હું એ સુસ્મિતા નથી જેને તમે શોધો છો પણ મને લાગે છે કે હું તમારી મદદ કરી શકું એમ છું.” આ બે-ત્રણ વાક્યોના જવાબે મને જાણે “કૌન બનેગા કરોડપતિ” ના છેલ્લા પાંચ કરોડના પ્રશ્નના જવાબની લાઈફ-લાઈન આપી હોય એટલો આનંદ થયો. સાન ફ્રાન્સીસ્કોમાં સાડા આઠ રાતના થયા હતા. મેં એના મોકલાવેલા નંબર પર ફોન કર્યો.

“હું સાન ફ્રાન્સીસ્કોથી જયુઆન્ટી વાત કરું છું. સુસ્મિતા છે?”

“હા, હું જ સુસ્મિતા. બોલો આન્ટી”.

“થેંક્યુ ફોર ટેઇકીંગ ટાઈમ તો આન્સર. તમે કહો, શું મદદ કરી શકો છો તમે?”

“આન્ટી, મારી ગાયનેકોલોજીસ્ટ છે, જેનું નામ ડો. નીના એમ. પાટીદાર છે. અહીં, પેડર રોડ પર, મારા બીલ્ડીંગથી દસેક બીલ્ડીંગ દૂર, બિલકુલ જેસલોક હોસ્પિટલની સામે “ડોક્ટર્સ હાઉસ” છે ત્યાં એમની ઓફિસ છે. હજી એકાદ અઠવાડિયા પહેલાં હું મારી એપોઈન્ટમેન્ટ માટે ગઈ હતી તો એમની બે ટ્વીન બહેનો ત્યાં આવી હતી એમની ઓળખાણ કરાવી હતી. બેઉ બહેનો લંડનથી આવી હતી. બેઉના નામ અમિતા અને સુસ્મિતા હતા. હું ડો. નીનાનો નંબર આપું છું. એ સાથે હું પણ એમને તમારો નંબર પણ મોકલીશ. તમે એકાદ બે કલાક રહીને એમને ફોન કરજો જેથી એટલા સમયમાં એમને મારો સંદેશો પહોંચી શકે. ગુડ લક આન્ટી.”

                 મારી ખુશીનો પાર નહોતો. મને થયું કે સાચી સુસ્મિતા કદાચ આ ફેસબુક પર નહીં હોય, નહીં તો જરુરથી જવાબ તો આપત. હું હવે એકાદ-બે કલાક કેમ વિતાવવા એની રાહ જોતી હતી. મેં ઝી ટીવી ચાલુ કર્યું. “આંધી” મુવી ચાલી રહ્યું હતું. હજી તો મુવીમાં ધ્યાન આપું ત્યાં તો મેસેન્જર પર રીંગ વાગી. મેં ફોન ઉપાડ્યો અને સામે જે મેં સાંભળ્યું, મને લાગ્યું કે હું સપનું જોઈ રહી છું અથવા જીવનની વરવી સચ્ચાઈની એક-એક ક્ષણને ચલચિત્ર સમ આંખો સમક્ષ પસાર થતી જોઈ રહી છું! એ ફોન ડો. નીના મેધા પાટીદારનો હતો! મેં તરત જ પૂછ્યું કે, “મારી મેધા છે ક્યાં? મને એનો ફોન નંબર આપ, સહુ પહેલાં, મારે એને ચોંકાવી દેવી છે!” પણ નીનાને આટલા વરસોનો “ભારેલો અગ્નિ” ઠરી જાય એ પહેલાં જ, જાણે એને બધું જ કહી દેવું હતું. મેધાના પતિએ દુબઈ જઈ મુસ્લિમ ધર્મ અંગીકાર કર્યો અને મુસ્લિમ કન્યા સાથે લગ્ન કરી લીધા. મેધા તથા બાળકોને કદીયે પાછા ન બોલાવ્યા, એટલું જ નહીં પોતાના વૃધ્ધ માતા-પિતાની તરફ જોયું પણ નહીં! મેધાએ તો એના સંતાનોના ભણતરની સફળતા માટે. અનહદ મહેનત કરી, બાળકોને મોટા કર્યા અને મેધાના સાસુ-સસરા આઠેક વરસો સુધી જીવિત રહ્યા, ત્યાં સુધી એમને પણ પ્રેમથી રાખ્યા. નીનાએ એમ.ડી. કર્યું અને ૨૦૦૭થી મુંબઈમાં પ્રેક્ટીસ કરી રહી હતી. અમિતા-સુસ્મિતા બેઉ સોફ્ટ્વેર એન્જિનીયર થયા અને લગ્ન કરીને લંડન શીફ્ટ થઈ ગયા. આ બધી વાત કરતાં હું નીનાના અવાજનો કંપ આટલે દૂર અનુભવી શકતી હતી. નીના બોલી, “આન્ટી, મારો સેલ નંબર પણ નોટ કરી લેજો.” હું બોલી, “બેટા, મને થાય છે કે હું ઊડીને ત્યાં આવું! મને મેધાનો નંબર આપ. મારાથી રાહ નથી જોવાતી હવે! આટલું બધું એ એકલી સહેતી રહી ને એક વાર પણ એણે મને યાદ ન કરી, પણ, હું યે કેવી સ્વાર્થી કે મારી વ્હાલી સખીની ભાળ ન કાઢી! મારે એને ધમકાવવી છે અને સાથે એને કહેવું છે કે મને વઢે, એની ખબર ન લેવા માટે!” સામેથી નીનાના અવાજમાં ડૂમો છલકાયો, “આન્ટી, મમ્મીને ખાતરી હતી કે ક્યારેક તમે કે સીમા આન્ટી ક્યારેક તો એને શોધશો જ અને કોન્ટેક પણ કરશો! એણે તમારા બેઉ માટે એક પત્ર આજથી દસ વરસ પહેલાં લખીને મૂકી રાખ્યો છે, મારે એ મોકલવો છે.” મારી ધીરજ ખૂટતી જતી હતી. શું થયું હતું મેધાને કે દસ વરસ પહેલાં પત્ર….! મેં તરત જ પૂછ્યું, “મેધાને કઈં થઈ ગયું છે? મને એ ક્યાં છે, એ જલદી કહે, બેટા!” સામે છેડેથી જવાબ આવ્યો, “આન્ટી, મમ્મી મારી સાથે જ રહે છે. હું તમને ફેસ-ટાઈમ અથવા સ્કાઈપ પર નક્કી ઘેર જઈને તમારી સાથે મેળવીશ, મમ્મીને દસ વરસ પહેલાં અલ્ઝાઈમરની શરુઆત થઈ હતી. જે દિવસે અલ્ઝાઈમર શરુઆતના સ્ટેજમાં પરખાયું હતું તે જ દિવસે એણે આ પત્ર લખીને મૂક્યા હતા.! મમ્મી હવે તો કોઈનેય ઓળખતી નથી. એની પોતાની દુનિયામાં જ રહે છે. મમ્મી આ દુનિયાની રહી નથી હવે! પણ રાતના ઘેર જઈને ફોન કરું છું!” ડૂમા ભરેલા અવાજે નીના બોલી રહી હતી. આ હું શું સાંભળતી હતી! આટલા વરસો, આટલી વેદના, આટલી વ્યથા, મારી સખીના ભાગ્યમાં લખાઈ ગઈ અને હું? આંસુ વહ્યા કરતાં હતાં.! ફોન પૂરો થયો હતો! સાચે જ, એની મમ્મી ક્યારેય આ દુનિયાની હતી જ નહીં! હું હતપ્રભ થઈ, શૂન્ય નજરે ઝી ટીવીને તાકતી રહી..!  ઝી ટીવી પર. “આંધી” મુવીનું “તુમ આ ગયે હો નૂર આ ગયા હૈ” નું ગીત આવી રહ્યું હતું!

બસ…!