શું વાંધો છે ? (જુગલકીશોર વ્યાસ)

(શ્રી જુગલકિશોર વ્યાસના નામથી આંગણાંના વાચકો પરિચિત છે. આજે જુગલકિશોરભાઈ એક સર્જક અને એક વિવેચક એમ બેવડા રોલમાં આંગણાંમાં આવ્યા છે. આજની આ પોસ્ટ સર્જકોની એ શ્રેણી કે જેમની હજી શરૂઆત છે, એમને માર્ગદર્શન આપશે. સર્જકના મનમાં કેટલી ગડમથલ ચાલતી હોય છે એનું આ X-Ray છે.)

શું વાંધો છે ?

ઝરમર ઝરમર વરસે  તો શું વાંધો છે ?
ઝીણું  ઝીણું  સ્પરશે   તો શું વાંધો છે ?

ધોધમાર  વરસે  એનુંયે સુખ – પરંતુ
ધરતી  થોડું  તરસે   તો શું વાંધો છે ?

બ્હાર બધું મુશળધારે હરખાય, છતાં જો
અંદર  કુણું   કણસે   તો શું વાંધો છે ?

ફુલ્યો ફાલ્યો લીલોછમ સંસાર, વારતા
ઓચીતાંની  વણસે   તો શું વાંધો છે ?

શબ્દો મોંઘા, વેડફવા પોસાય નહીં, પણ
જરી ગઝલમાં ખરચે  તો શું વાંધો છે ?

જનમ જનમની મુંગી શાણી જીભ બાપડી
આ વખતે કંઈ ચરચે, તો શું વાંધો છે ?

આ ગઝલ અંગે કેટલુંક :

આ રચનાને મેં ‘આ ગઝલ ચાલશે?’ કહીને મુકી હતી, કારણ કે મેં એની માત્રાઓ ચકાસી નહોતી. એનું બંધારણ ગાગા ગાગા ગાગા ગાગા ગાગા ગા એ મુજબ હતું, એની ખરાઈ પણ મેં કરી નહોતી. ફક્ત રદ્દીફ–કાફીયાને આધારે મુકી દીધી હતી.

રચનાનું શીર્શક અને રદ્દીફ “ક્યાં વાંધો છે ?” એમ પણ નક્કી કર્યું હતું પણ પછી “શું વાંધો છે ?” જ રાખ્યું. પણ વાચક જોઈ શકશે કે એ બન્ને વચ્ચે સુક્ષ્મ ફેર છે જ. આ સુક્ષ્મ ફેરફારને પણ મહત્વ અપાવું જ જોઈએ. આપણે ત્યાં બ્લોગજગતમાં આવી રીતે ખુલ્લી ચર્ચા કરવાની પ્રણાલી જણાતી નથી, નહીંતર મારા આ ખુલાસા.ઓનો  જવાબ મળે તેમાંથી ઘણું જાણવાનું મળે….

બીજા શેરની પહેલી પંક્તીમા ૨/૧ માં એનું યે સુખ ને બદલે “એનું તો સુખ,” / ૩/૨માં “અંદર કુણું”ને બદલે  “અંદર થોડુ” કે “અંદર ઝીણુ” રાખ્યું હતું; ૪/૧માં “ફુલ્યોફાલ્યો”ને બદલે “ભર્યોભાદર્યો” વીચાર્યું હતું પણ પછી એ ન રાખ્યું.

આ રચના જો કાવ્ય હોત તો ?

સમગ્ર ગઝલમાં પ્રથમ ચાર શેર એક જ વીષય –વરસાદ – સાથે જોડાયેલા છે. છેલ્લા બે અલગ પડે છે. ગઝલમાં દરેક શેરને સ્વતંત્ર રહેવાની છુટ હોય છે, પણ કાવ્યમાં સમગ્ર કાવ્ય દરમ્યાન એક જ વીષય અને તે પણ કોઈ ક્રમને જાળવીને આગળ વધતો હોવો જોઈએ, જે આ રચનામાં અલગ પડે છે. કાવ્યની વીશેષતા જ એ છે કે એમાં આરંભથી અંત સુધીનો એક આકાર હોય છે. આ રચનામાં એ તુટે છે. એટલે આને કાવ્ય કહેવામાંય જોખમ જ ગણાય !

રચનામાં વૈચારીક ભેદને ધ્યાનમાં રાખીને મેં એક પ્રયોગ પણ કરવા નક્કી કર્યું હતું. આ રચનામાં સર્જકને જે જે વાંધાઓ લાગ્યા છે તેને જરા જુદા દૃષ્ટીકોણથી પણ જોઈ શકાય !! આ વાતને ધ્યાનમાં રાખીને મેં એક બીજી જ રચના પણ વીચારી રાખી હતી. એમાં વાંધાઓ અંગે સાવ નવા જ દૃષ્ટીકોણથી જોવાનો ઉપક્રમ છે.

હજી પણ મને આ જ વીષય પર તદ્દન જુદો જ પ્રયોગ કરવાનું મન છે. ગઝલના ફોર્મમાં મુકાયેલી આ જ રચનાને સૉનેટના ફોર્મમાં મુકી હોય તો ? સૉનેટમાં મુકીએ એટલે પછી એ વીષયની પ્રકૃતી આખી બદલી જ જાય ! એને આવી જાડી ભાષામાં મુકવી યોગ્ય ન ગણાય. છતાં આ જ વીષયને સૉનેટ કે ઉર્મીકાવ્ય રુપે મુકવાનો અખતરો કરવાનું મન રોકી શકાતું નથી.