“નીલે ગગન કે તલે – ૬ (મધુ રાય)-ન્યુ યોર્ક ઇન્ડિયન ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ

ન્યુ યોર્ક ઇન્ડિયન ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ

 વિશાલ ભારદ્વાજ, મણિ રત્નમ, અપર્ણા સેન જેવા જાણીતા, શરત કટારિયા, સોનાલી બોસ, અભિષેક જૈન, આદિત્ય વિક્રમ સેનગુપ્તા જેવા નવા ઉભરતા, તેમ જ ગૌરવ કલ્યાણ, મણિકાન્તન એમ, રવિ અને ગીતા પટેલ જેવા તરવરતા નવા દિગ્દર્શકોની ફુલ લેન્થથી માંડીને પાંચ મિનિટ જેવડી નાની ને મોટી, ફીચર ને ડોક્યુમેન્ટરી, સેમી–ડોક્યુમેન્ટરી ફિલ્મો પ્લસ પ્લસ પ્લસ, વિભા બક્ષી કૃત Daughters of Mother India. યારો, ન્યુ યોર્કમાં મે ૪થી મે ૯ એમ સતત છ–છ દિવસ સુધી ઉજવાઈ ગયો ઇન્ડિયન ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ. સાઇઠથી વધુ ફિલ્મો: હિન્દી, અંગ્રેજી, બંગાળી, ગુજરાતી, મરાઠી, મલયાળમ અને તમિળ! વરસતા વરસાદમાં માથે છાપું પહોળું કરી દોડતા રસ્તો ક્રોસ કરીએ એટલું જ ભિંજાયા ગગનવાલા. ન્યુ યોર્કની ઇન્ડો અમેરિકન આર્ટ્સ કાઉન્સિલ છેલ્લાં ૧૦ વર્ષથી આવા ફિલ્મુત્સવો યોજે છે, એમાં આ વખતે ગગનવાલા ફક્ત ઇનમીનસાડેતીન ફિલ્મો જ જોઈ શક્યા એનો હરખ અને ફક્ત એટલી જ જોવાઈ તેનો વસવસો અત્રે વ્યક્ત કરે છે!  

ગગનવાલાએ પહેલી ફિલ્મ જોઈ હૈદર. એના વિશે એટલું લખાઈ ચૂક્યું છે કે વધુ ડબડબ કર્યા વિના કહેશું કે અગાઉના રોમાન્ટિક લટકાંમટકાં કરતા શાહિદ કપૂરને બદલે આ ફિલ્મમાં ફાટી આંખે જોયેલો, મૂંડેલા માથે ચકળવકળ “મૈં હૂં, યા ન રહૂં“–ની એકોક્તિ કરતો હૈદર, બિસ્મિલનું બોલિવૂડી ગાણું ગાતો બાગી, ચૌરાહા ઉપર પાગલના ભેસમાં પ્રલાપતો શાહિદ એક અઠવાડિયા સુધી હજી સપનાંમાં આવે છે. હેમલેટનું રૂપાંતર છે કે નહીં તેની, કે કાશ્મીરનો કિસ્સો નિષ્પક્ષ રીતે રજૂ કર્યો છે કે એકપક્ષી ઝનૂનથી તે વાત બાજુએ રાખીને ફિલ્મ તરીકે આ અફસાનો વર્ષો સુધી યાદ રહેશે એટલું કહેવું પૂરતું લાગે છે. ના, એટલું પૂરતું નથી; અચાનક જમણા પગનો જોડો ડાબા પગે ને ડાબાનો જમણે પહેરાઈ ગયા જેવી અકળામણ, અસ્વસ્થતા આ ૧૬૨ મિનિટની ફિલ્મ જોતાં સતત થતી રહેલી. ભારતીય સેનાને વિલેનના રૂપમાં અને મિલિટન્ટોને હીરોના રૂપમાં જોતાં જોતાં જીભ કચરાઈ જતી હતી.

બીજા દિવસે જોઈ શ્રીલંકામાં જન્મેલા સાઈ સલ્વારાજનની શોર્ટ ફિલ્મ Sugarless Tea. એક ભાઈ ઇન્ડિયામાં છે ને અમેરિકામાં માંદગી ભોગવતા તેના જોડિયા ભાઈને મળવા જવા પૈસા બચાવે છે ને ખાંડ ન ખાવાની માનતા માને છે. આખરે ૫૪ વર્ષે તેને અમેરિકા જવાના વીઝા મળે છે. પાંચ મિનિટની આ ફિલ્મ વોઇસઓવર અને એનિમેટેડ પેઇન્ટિંગની ટેકનીકથી કહેવાઈ છે. દિગ્દર્શકની પત્નીએ દોરેલાં ચિત્રો એ દિલહર કથાની હૃદયદ્રાવકતાને ભીનીભીની બનતાં અટકાવે છે, વેરી નાઇસ. તે પછી અમેરિકાના મુખ્ય ધારાના ટીવી એક્ટર રવિ પટેલ અને તેનાં બહેન ગીતા પટેલની ઉતારેલી સેમી–ડોક્યુમેન્ટરી Meet the Patels. રવિના પોતાના માબાપ, પ્રેમિકા, વગેરેને સાંકળીને ઉતારેલી દોઢ કલાકની આ ફિલ્મ એનઆરાઈ માબાપ, અમેરિકામાં ઉછરેલાં સંતાનો, લગ્ન માટે ભારત આગમન, સગાંવહાલાંનો મેલાવડો વગેરે વાતો વિનોદી રીતે કહેવાઈ. સરસ. અમેરિકા બોર્ન ઇન્ડિયન સંતતિની બે કલ્ચર વચ્ચેની સાઠમારી વગેરે હૂબહૂ દર્શાયાં, ગ્રેટ. વચ્ચે વચ્ચે બે ચાર મીઠા ગુજરાતી બોલ સાંભળતાં કાનમાં ગુદગુદી થઈ તે બી બરાબર. પણ તેમની વેકેશન વિડિયો જોતા હોઈએ એવી લાગણી થઈ. કલાકારી હવે પછીની ફિલ્મોમાં આવશે. રવિભાઈ અહીં ટીવી એક્ટર તરીકે સ્થાપિત થઈ ચૂક્યા છે; ગીતાબેન પણ ફિલ્મમેકર તરીકે સ્થિર થઈ રહ્યાં છે.

I Am Steve Lopez નામે મલયાળમ સિનેમેટોગ્રાફર રાજીવ રવિની દિગ્દર્શક તરીકેની બીજી ફિલ્મ છે. કેરળના એક પોલીસ અફસરનો આદર્શવાદી પુત્ર, ગુંડા ટોળીઓ, કિડનેપિંગ, કરપ્શન, વગેરેની સંતર્પક થ્રિલર જેવી કથા એના મુખ્ય અભિનેતા આહાના ક્રિશ્નાની સંયત અદાકારીથી મોહક લાગેલી.

પારી માથુર નામે તદ્દન નવા દિગ્દર્શકની ૫૧ મિનિટની ફીચર ફિલ્મ Family Party. વડીલોએ ગોઠવેલી પાર્ટીમાં અમેરિકા બોર્ન સંતતિની અકળામણની, એક આછીપાતળી વોટરકલરના ડ્રોઇંગ જેવી સ્ટોરી ગુંથાઈ છે. વડીલોની વચ્ચે બિનધાસ્ત ટીનએજ ગર્લ, સામે ચાલીને ટીનએજ બોયને ચષચષતું ચુંબન ચોડી દે છે તે છે તેની હાઈલાઇટ. નાયકાના પાત્રમાં કિશોર વિશાલ વૈદ્ય તેની છટા બતાડે છે.

વ્યવસાયે વકીલ માલિની ગોએલની ૨૩ મિનિટની ડોક્યુમેન્ટરી Should Tomorrow Be પણ મોતના મોંમાંથી બહાર આવેલા પિતાની પક્ષઘાતની માંદગીના સંદર્ભમાં એનઆરઆઈ પરિવારની દાસ્તાન છે, ફેમિલી વિડિયોના સેંકડો કલાકોમાંથી તારવીને રજૂ કરેલી કૃતિ અલબત્ત ‘સર્જન’ નથી ને કલાકૃતિ હોવાનો એનો દાવો પણ નથી. તેની સાથે સાથે પ્રસ્તુત થઈ ૨૮ મિનિટની મર્દીસ્તાન. હરિજાન્ત ગિલની આ ફિલ્મમાં જુદા જુદા મર્દોના મોઢે કહેવાયેલી ભારતના પુરુષોની વિતકકથા છે, ઇન્કલુડિંગ એક હોમોસેક્સુઅલ મરદની વ્યથા. ગિલ સાહેબે આ અગાઉ પણ હોમોસેક્સુઅલના મુદ્દા ઉપર ફિલ્મો બનાવી છે.

નિર્ભયાના કિસ્સા પછી સ્તબ્ધ બનેલા દિલ્હીના શહેરીઓ પાસે દિગ્દર્શક ગૌરવ કલ્યાણે એક નવી વાત મૂકી, આજથી અમુક વર્ષ પછીની કોઈ કલ્પિત વ્યક્તિને તમે દિલ્હી વશે પત્ર લખો તો શું લખો? અને તેના પરિણામે બની શોર્ટ ફિલ્મ Letter to the City Yet to Come. દિલ્હીની ઐતિહાસિકતા, દૈનિક જિન્દગાનીની કશમકશ, રાજકીય ઊથલપાથલ ને કર્મશીલ ચળવળો વગેરેને વોઇસઓવર સાથે સાંકળીને બનેલી આ ફિલ્મ નવતર પ્રયોગ બની રહી. ગૌરવ કલ્યાણ ન્યુ યોર્ક નિવાસી ફિલ્મમેકર છે.

આદિત્ય વિક્રમ સેનગુપ્તાની પહેલી પેશગી જર્જરિત કલકત્તા મહાનગરની પૃષ્ઠભૂમિમાં ઉતારેલી સ્વપ્નિલ મૂડ ફિલ્મ “આસા જાવા’ર માઝે” એટલે કે “આવવા ને જવાની વચ્ચે“, અહીં Labour of Love નામે રજૂ થઈ હતી. આ ૮૩ મિનિટની ફિલ્મમાં એક પણ સંવાદ નથી! સાયલન્ટ ફિલ્મ! વચ્ચે વચ્ચે બહારના અવાજો કે ગીતોની લહેરખી વહી આવે છે. નાયક નાયિકા એક ઘરમાં રહે છે પરંતુ એક દિવસે કામ કરે છે ને એક રાતે. આવવા અને જવાની વચ્ચે સૂનકાર છે. ડોક્યુમેન્ટરીના સતત આહાર પછી આ નમણી કલાકૃતિ હિપ્નોટાઇઝિંગ લાગેલી. આર્ટફિલ્મ વર્તુળોમાં પોંખાયેલી આ ફિલ્મ વિશાલ સાહબના વરદ હસ્તે આ ફેસ્ટિવલની શ્રેષ્ઠ નવી ફિલ્મનું ઇનામ જીતી ગઈ.

અને છેલ્લી ફિલ્મ હતી “દમ લગા કે હાઇશા!” લોકાલ હરિદ્વાર! બુડથલ છરહરા લડકા સાથે મોટી બુદ્ધિમાન લડકીનો બ્યાહ, અને હરિદ્વારની સુરંજિત આબોહવામાં ત્યાંની લોકલ ફેમિલી લાઇફનું નિઓ–રિયેલિસ્ટિક ચિત્રણ. આયુષ્માન ખોરાના કી અદાકારી અને આખિર મેં લડકાની પીઠ ઉપર તેની મોટી મેહરારુ સવાર થાય છે ને લડકો દિલધડક રેસમાં દોડે છે, દોડે છે, છેક તુમ્હારા દિલ સુધી યારો! આ દોઢ કલાકની ફિલ્મે બધી ડોક્યુમેન્ટરીઓએ પેદા કરેલો નિર્વેદ ઉડાડીને તુમ્હારા દિલ બહેલાયા. સંવાદ લેખક શરત કટારિયાની આ પહેલી ફીચર ફિલ્મ છે, બહોત ખૂબ.

અને અંતે મહાભોજ! બધા એક્ટરો, ડિરેક્ટરો ને ફિલ્મો સાથે સંકળાયેલા ચમકતા દમકતા સેંકડો નરનારી સાથે રોયલ સેલ્યુટના ગિલાસ ટકરાવી બુફે ડિનર! ગગનવાલા બીતા બીતા વિશાલ ભારદ્વાજ પાસે ગયેલા. વિશાલ સાહબ આપ હિન્દી મેં સ્ક્રિપ્ટ લિખતે હો યા અંગરેઝી મેં? —જી? હિન્દી મેં, હિન્દી મેં. ડાયલોગ હિન્દી મેં, ઇન્સ્ટ્રક્શન્સ અંગરેઝી મેં. ગુડ, ગુડ. સાહબ આપને એક ફિલિમ દેખી થી ક્યા, “વ્હોટ્સ યોર રાશિ?” પણ જવાબ મળે તેની પહેલાં કોઈ બેકલેસ ગાઉનવાળાં છમ્મકછલ્લો વિશાલજીને ઉપાડી જાય છે.  

અફસોસ, અફસોસ કે “બે યાર“, કે “માર્ગારિતા વિથ એ સ્ટ્રો” કે ‘સારી રાત” જેવી ફિલ્મો જોવાની રહી ગઈ. નવા દિગ્દર્શકોને મંચ આપતો અને પીઢ કલકારોથી આપણને અભિરંજિત કરતો આ ફેસ્ટિવલ દાયકાઓ સુધી થતો રહે તો જય હો દાદા ફાળકે!