ચિત્રકળા-૬ (પી. કે. દાવડા)-વોટર કલર

વોટર કલર

કેટલાક રંગીન તત્વો પાણીમાં ઓગળી જાય એવા હોય છે. એમને પાણીમાં ઓગાળી, જરૂરત પ્રમાણે ઘટ્ટ બનાવી, કાગળ, કેનવાસ, લાકડું કે ચામડા ઉપર અલગ અલગ જાતની પીંછીની મદદથી ચિત્રકામ કરવામાં વાપરવામા આવે છે. આ સૌથી જૂની ચિત્રકલા છે. આવા રંગોના ચિત્રો માટે કાગળને ફલક માધ્યમ તરીકે વધારે પસંદ કરવામાં આવે છે.

પીંછીઓની સાઈઝ માટે નંબર વાપરવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે ૧ થી ૧૦ નંબરની પીંછીઓ અને ત્યાર બાદ ૧ ઈંચથી ૪ ઈંચ સુધીના બ્રશ વપરાય છે. કાગળની પસંદગી પણ ખાસ ધ્યાન માંગી લે છે. વજનદાર કાગળ જે ૧૦૦ ટકા કોટન માંથી બનાવેલું હોય એને વધારે પસંદ કરવામાં આવે છે.

રંગો મેળવવા પોર્સેલીનના કે પ્લાસ્ટીકના પેલેટ રાખવાથી સારી સગવડ થાય છે. પીંછીમાંથી વધારાનું પાણી દૂર કરવા ઝીણું વસ્ત્ર પણ સાથે રાખવામાં આવે છે. એક કપ કે નાના ગ્લાસમાં પીંછી ધોવા અને બીજ ગ્લાસમાં રંગો મેળવવા સ્વચ્છ પાણી રાખવામાં આવે છે.

દરેક ચિત્ર માટે આવા રંગો બનાવવા ન પડે એટલે રંગીન તત્વોને એક ખાસ પ્રકારના મીણ સાથે મેળવી એની પેસ્ટ કે ચોસલા બનાવવામાં આવે છે, જેમાં જરૂર પૂરતું પાણી મેળવી, જોઈએ એટલું ગાઢું કે પાતળું કરી વાપરવામાં આવે છે.

સૌ પહેલા હલકી પેન્સીલથી કાગળ ઉપર ચિત્રની રૂપરેખા તૈયાર કરી લેવામાં આવે છે. ત્યાર બાદ ચિત્રકારના મનમાં જે સ્વરૂપ હોય એ પ્રમાણે જાડી ઝીણી રેખાઓ અને રંગોનો ઉપયોગ કરી ચિત્ર તૈયાર કરવામાં આવે છે.

આ ચિત્રો બનાવતી વખતે ભીના રંગો કાગળ ઉપર સંપુર્ણ રીતે સૂકાઈ જાય ત્યાંસુધી એની કાળજી લેવી પડે છે. આવા રંગો સૂકાઈ જાય પછી પણ એની ઉપર સહેલાઈથી બીજા રંગો ચઢી શકતા નથી. વોટર કલરના ચિત્રોને કાચવાળી ફ્રેઈમમાં પ્રદર્શિત કરવામાં આવે છે, જેથી એને ભેજની અસર, અથવા કોઈ હાથથી અડે એની સામે એનું રક્ષણ થાય છે.

આ રંગોના પણ બે પ્રકાર છે. એક પ્રકારને પારદર્શક (Transparent) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આવા રંગો પૂર્યા પછી એના નીચેના માધ્યમની ઝલક ડોકિયાં કરતી હોય છે. દા.ત. સફેદ કાગળ ઉપર પીળો રંગ લગાડ્યો હોય તો પણ સફેદ કાગળનું Texture દેખાય છે. જો બ્લુરંગ લગાડ્યા પછી એની ઉપર જ પીળો રંગ લગાડિયે તો પણ નીચેના બ્લુ રંગની ઝાંય દેખાતી હોય છે.

બીજો પ્રકાર અર્ધપારદર્શક કે અપારદર્શક હોય છે. જે જરા ગાઢું હોય છે. એની પાછળના મૂળ રંગ છૂપાઈ જાય છે.

કેટલાક રંગોના મૂળ તત્વો દાણેદાર હોય છે. એ કાગળના Texture માં ગોઠવાઈ જાય છે અને ચિત્રને સારો ઊઠાવ આપએ છે.

૧૪ ઈંચ બાય ૨૧ ઈંચનું પેપર ઉપર ચિત્રાયલું ઉપરનું ચિત્ર વોટર કલરનો નમુનો છે. એમાં અનેક રંગોનું સંયોજન કરવામાં આવ્યું છે. કમળના ફૂલમાં સફેદ અને ગુલાબી રંગનું સંયોજન ખુબ જ અનુભવ માંગી લે છે.

પારદર્શ વોટર કલરનો આ સરસ નમૂનો છે. પહેલા પાણીમાં દેખાતા પ્રતિબિંબને દોરી લીધા પછી ઉપર પાણીનો રંગ ચઢાવવામાં આવ્યો છે, છતાં નીચેનો રંગ દેખાય છે.

વોટર કલર ઓઈલ કરતાં અઘરું માધ્યમ છે. ઓઈલમાં દસ વાર કામ કરીને તેનાં પર દસ વાર નવું કામ થઇ શકે. વોટરમાં ન થાય. કરવા જાઓ તો પેપર ફાટી જાય.

વોટરમાં તમે કલર પેલેટ પર બનાવી ન શકો. એ માધ્યમ એટલું પાતળું છે કે, તમારે કલર મિક્સિંગ કલર કેક પર જ કરવું પડે અને એ કલર પેપર પર કેવો લાગશે એ બ્રશ કેટલું ભીનું છે તેનાં પર નિર્ભર કરે. એટલે, એક કાગળની પટ્ટી ટેસ્ટર રાખવી પડે. બ્રશ પેપર પર અડાડતાં પહેલાં તેનાં પર ટેસ્ટ કરી લેવું પડે.

નીચે વોટર કલર ચિત્રોના બે વધુ નમુના આપેલા છે.

શ્રી ચેતન અગ્રવાલનું હમ્પી

શ્રી બાલકૃષ્ણનું લેન્ડસ્કેપ