“એક અજાણ્યા ગાંધીની આત્મકથા-૪૮ (અંતીમ)”-અને અંતે

(આંગણાની સમસ્ત ટીમ વતી હું શ્રી નટવરભાઈ ગાંધીનો હ્રદયપૂર્વક આભાર માનું છુ. એમણે “દાવડાનું આંગણું”માં એમની આત્મકથા “એક અજાણ્યા ગાંધીની આત્મકથા” સતત ૪૮ અઠવાડિયા સુધી આપીને “આંગણું”ને શોભાવ્યું છે. એમની આ પ્રેરણાદાયી આત્મકથા દેશ-વિદેશના વાચકોનું આકર્ષણ બની રહી છે. આશા છે કે શ્રી નટવરભાઈની લેખણીનો આંગણાંને ફરી લાભ મળશે. શ્રી નટવરભાઈની આત્મકથાને ઉત્સાહભર્યો આવકાર આપવા માટે આંગણાંના સર્વ વાચકોનો પણ આભાર માનું છું. – જયશ્રી વિનુ મરચંટ (આંગણાંના સલાહકાર) )

અને અંતે

 

આજે નિવૃત્ત થયા પછી મારી સીએફઓ તરીકેની તેરેક વર્ષની કારકિર્દીનો હું વિચાર કરું છું ત્યારે થોડીક વસ્તુઓ સ્પષ્ટ થાય છે. પહેલી વાત તો એ કે વિશ્વની મહાસત્તા સમા અમેરિકાની રાજધાની વોશીન્ગ્ટનના સીએફઓ થવું એ મારે માટે ન માન્યામાં આવે એવી મોટી વાત હતી.  એક તો હું પહેલી પેઢીનો એશિયન ઈમિગ્રન્ટ, બોલું ત્યારે મારી ભાષામાં ઇન્ડિયન ઉચ્ચારોની છાંટ હજી પણ સ્પષ્ટ તરી આવે.  ભલે હું અમેરિકન સીટીઝન થયો, પણ દેખાવમાં પ્રેક્ટીકલી ફોરેનર જ જોઈ લો. અહીં કાળાઓની બહુમતિ. વોશીન્ગ્ટન એક જમાનામાં ચોકલેટ સીટી તરીકે ઓળખાતું. એનું આખું રાજકારણ કાળાગોરાના ભેદભાવથી રંગાયેલું. દાયકાઓથી ગોરા કોંગ્રેસમેન અને તેમના ખાંધિયાઓ અહીં રાજ કરતા હતા.  ડીસ્ટ્રીકની બહુધા બધી ઉચ્ચ કક્ષાની પોઝિશન એ લોકો પચાવીને બેઠા હતા. હોમરુલ મળ્યા પછી કાળા લોકો અને તેમના પોલીટીશીયનોને  થયું કે આ તો આપણું શહેર છે, એ બધી પોઝિશન હવે કાળા લોકોને મળવી જોઈએ. આ કારણે વિલિયમ્સ મેયર થયા એ પહેલાં આવી કોઈ પોઝિશનમાં કોઈ ગોરો માણસ મળે તો એ અપવાદ રૂપે જ.

“એક અજાણ્યા ગાંધીની આત્મકથા-૪૭” – નિવૃત્તિલેવાનો નિર્ણય

 નિવૃત્તિલેવાનો નિર્ણય

 

સિએફઓનુ મિશન એક હાથે સિદ્ધ નથી થતું.  એ માટે હું બધા જ કર્મચારીઓને જવાબદાર  ગણું છું.  એમાંય ઉચ્ચ અધિકારીઓને તો ખાસ. એટલા માટે ઉચ્ચ કક્ષાના અધિકારીઓને રજા આપવાની જવાબદારી મેં મારી પોતાની રાખી. ખાસ કરીને ટેક્સ સ્કેન્ડલ પછી ટેક્સ ડીપાર્ટમેન્ટ અને એના રીયલ એસ્ટેટ સેક્શનના બધા જ ઉચ્ચ અધિકારીઓને એક સાથે જે દિવસે સ્કેન્ડલ બહાર પડ્યું તે જ દિવસે રજા આપી. જે કેટલાકને મેં ફાયર કર્યા તેમને મેં પોતે જ હાયર કરેલા. એમની આંખ નીચે આવડું મોટું સ્કેન્ડલ થયું એનું પરિણામ એમણે ભોગવવું જ પડે.  આ બાબતમાં મેં મારી જાતને પણ બાકાત નહોતી રાખી. જેવું સ્કેન્ડલ બહાર પડ્યું કે તુરત જ મેં એની જવાબદારી સ્વીકારી લીધી, અને મેયર અને કાઉન્સિલને મારું રાજીનામું આપવાની તૈયારી બતાવી.

એક અજાણ્યા ગાંધીની આત્મકથા-૪૬-

 

સ્કેન્ડલ્સ—ડીસ્ટ્રીકના હાડમાં

આ બધી બાબતોમાં બોટમ લાઇન એ હતી કે જો સીએફઓ હા પાડે તો પ્રોજેક્ટ થાય અને ના પાડે તો ન થાય.  આને કારણે વોશીન્ગ્ટનના  “મોસ્ટ પાવરફુલ માણસો”માં મારી ગણતરી થવા માંડી!  2007ના “વોશીન્ગટોનીયન્સ ઓફ ધ ઈયર”માં પણ મારી ગણતરી થઈ અને એને માટે અહીંની પ્રખ્યાત વિલાર્ડ હોટેલમાં યોજાયેલ સમારંભમાં મારું સમ્માન થયું.

એક અજાણ્યા ગાંધીની આત્મકથા (નટવર ગાંધી)-પ્રકરણ-૪૫-કન્ટ્રોલ બોર્ડને વિદાય

પ્રકરણ 45– કન્ટ્રોલ બોર્ડને વિદાય

જેવો  “ક્લીન ઓડીટ” ઓપિનિયન મેળવવાની માથાકૂટ દર વરસે કરવાની, તેવી જ રીતે દરે વર્ષે ડીસ્ટ્રીકનું  લગભગ બારેક બિલીયન ડોલરનું બજેટ બેલેન્સ કરવાનો પ્રશ્ન હોય છે.   મેયરની પ્રાયોરિટી મુજબ બજેટ તૈયાર કરવાનું, પણ એમાં ડેફીસીટ ન હોય એ જોવાની જવાબદારી સીએફઓની.  જેટલું રેવન્યુ આવવાનું હોય, તેટલો જ ખર્ચ કરી શકાય. રેવન્યુ કેટલું થવાનું છે અને બજેટમાં જે ખર્ચ થવાનો છે તેને એસ્ટીમેટ કરવાની જવાબદારી પણ સીએફઓની જ.  વરસને અંતે રેવન્યુ કરતાં ખર્ચો વધ્યો અને જો ડેફીસીટ થઈ તો એનો અડિયો દડિયો સીએફઓ માથે. એટલે આ એસ્ટીમેટ કરવામાં બહુ કાળજી કરવાની.

એક અજાણ્યા ગાંધીની આત્મકથા (નટવર ગાંધી)-પ્રકરણ-૪૪-હું સી.એફ.ઓ. થયો

હું સી.એફ.ઓ. થયો

વિલિયમ્સે જયારે સીએફઓની પોજીશન ઉપરથી રાજીનામું આપ્યું ત્યારે બેરી હજી મેયર હતો.  વિલિયમ્સને મેયર તરીકે ચૂંટાવાને અને પોતાની કેબીનેટની પસંદગી કરવાને  હજુ ચારેક મહિનાની વાર હતી.  ત્યાં સુધી ઇન્ટરીમ સીએફઓની નિમણુંક કરવાની હતી.  એ માટે જે થોડાં નામ બોલાતાં હતાં, તેમાં એક મારું નામ હતું.  વિલિયમ્સના એક અગત્યના ડેપ્યુટી તરીકે, અને ટેક્સ કમિશ્નર તરીકે મારી ખ્યાતિ વોશીન્ગટન બંધાઈ ગઈ હતી. પણ બેરી કોઈ કાળા માણસને જ સીએફઓ બનાવશે એની અમને બધાને ખબર હતી. વધુમાં એને નબળો સીએફઓ જોતો હતો.  બેરીએ મારા જ એક સાથી અને ડિસ્ટ્રિકનો કમ્પટ્રોલર જે વિલિયમ્સનો ડેપ્યુટી હતો તેને સી.એફ.ઓ. નીમ્યો. એ કાળો હતો. વાત વર્તનમાં ઢીલો એટલે બેરીને ફાવે તેમ હતો.  અમને બધાને રાહત થઈ કે આ નવા સીએફઓને અમે ઓળખીએ છીએ. વળી એ ઇન્ટરીમ છે. અમે બધા એમ જ માનતા હતા કે થોડા જ મહિના પછી થનારી મેયરની ચૂંટણીમાં વિલિયમ્સ જ ચુંટાશે. પછી એ પોતાનો સીએફઓ નીમશે.

એક અજાણ્યા ગાંધીની આત્મકથા (નટવર ગાંધી)-પ્રકરણ-૪૩-ડીસ્ટ્રીકની તિજોરી ટેક્સથી છલકાવા મંડી

ડીસ્ટ્રીકની તિજોરી ટેક્સથી છલકાવા મંડી

ટેક્સ કમિશ્નર તરીકેની મારી પહેલી કસોટી હતી ટેક્સ રિફન્ડની.  અમેરિકામાં નોકરી કરતા બધા લોકોનો ટેક્સ દર પે ચેકમાંથી કપાય.  દર બે અઠવાડિયે હાથમાં જે પગાર આવે તેમાંથી ટેક્સ લેવાઈ ગયો હોય.  એવી જ રીતે જે ધંધો કરતા હોય અને જેમને નિયમિત પગાર ન મળતો હોય તેમણે તેમની આવક અનુસાર નિયમિત એસ્ટીમેટેડ ટેક્સ આગળથી ભરવાનો.  અમેરિકામાં બધાએ દર એપ્રિલની પંદરમીએ ટેક્સ રીટર્ન ફાઈલ કરવાનું હોય છે. ટેક્સ “વિથાહોલડીન્ગ”ને કારણે એપ્રિલમાં રીટર્ન ફાઈલીન્ગ સમયે લોકોને ખબર પડે કે એમને  રીફન્ડ મળવાનું છે કે વધુ ટેક્સ ભરવાનો છે.  જે લોકોએ પોતાની જવાબદારી કરતાં વધુ ટેક્સ આપ્યો છે તેમને એમનું ટેક્સ રીફન્ડ ટાઈમસર મળશે કે નહીં એ એમની મોટી ચિંતા. ડીસ્ટ્રીક ટેક્સ ડીપાર્ટમેન્ટનું મેનેજમેન્ટ એટલું રેઢિયાળ હતું અને કર્મચારીઓ એટલા બેદરકાર હતા કે ટેક્સ પેયર્સને રિફન્ડ મળતાં  મહિનાઓ નીકળી જાય.  એ બાબતની એમની ફરિયાદ કરતા ટેલિફોન પણ કોઈ ઉપાડે નહીં.  મેં જોયું કે મારે જો ટેક્સ પેયર્સનો વિશ્વાસ મેળવવો હોય તો આ પરિસ્થિતિ સુધારવી જ પડે. લોકોને રિફન્ડ ટાઇમસર મળવું જ જોઈએ.

એક અજાણ્યા ગાંધીની આત્મકથા (નટવર ગાંધી)-પ્રકરણ-૪૨-હું ડીસ્ટ્રીકનો ટેક્સ કમિશ્નર થયો

હું ડીસ્ટ્રીકનો ટેક્સ કમિશ્નર થયો

કન્ટ્રોલ બોર્ડના મેમ્બર્સ પાંચ, શહેરના અગ્રગણ્ય નાગરિકો, અને પોતાના ક્ષેત્રમાં ખ્યાતનામ, શક્તિશાળી માણસો હતા.  આમાં જેવા તેવાનું કામ નહોતું.  એમને તો બેરીની સામે ઝઝૂમવાનું હતું.  એમને ખબર હતી કે બેરીના હાથમાંથી એની બધી સત્તાઓ ઝુંટવાઈ ગઈ છે તે એને માન્ય નથી. એ તો લડવાનો છે.   કન્ટ્રોલ બોર્ડના મેમ્બર્સ તો વોલન્ટીયર તરીકે પોતાની સેવા આપતા હતા.  દેશભક્તિ અને પોતાની નાગરિક ફરજ સમજીને એમણે આ કપરું કામ હાથમાં લીધું હતું. પણ  એમને પોતાના કામ ધંધા હતા.  એમાંથી સમય ફાળવીને કંટ્રોલ બોર્ડમાં પોતાની ફરજ બજાવવાની હતી. શહેરના ત્યારના બારેક બિલીયન ડોલરના બજેટની રોજબરોજની નાણાંકીય વ્યવસ્થા કરવા માટે ન’તો તેમની પાસે ટાઈમ કે ન’તો સ્ટાફ.  એ રોજબરોજનું કામ કરવા માટે કન્ટ્રોલ બોર્ડના હાથ નીચે કોંગ્રેસે એક નવો હોદ્દો સ્થાપ્યો–ચીફ ફાઈનાન્સિયલ ઓફિસર–સીએફઓ–નો.

એક અજાણ્યા ગાંધીની આત્મકથા (નટવર ગાંધી)-પ્રકરણ-૪૧-વોશીન્ગ્ટન ડી.સી.નું સ્પેશ્યલ સ્ટેટસ

વોશીન્ગ્ટન ડી.સી.નું સ્પેશ્યલ સ્ટેટસ

મુંબઈમાં મને અમેરિકા વિષે એવું કુતૂહલ હતું કે જે કોઈ અમેરિકાથી દેશમાં આવ્યું હોય–માત્ર ફરવા માટે કે હંમેશ સેટલ થવા માટે–તેને મળવા યેન કેન પ્રકારેણ હું  પહોંચી જતો.  એવી રીતે તાજા જ અમેરિકાથી ભણીને આવેલા એક ભાઈને હું મળવા ગયો.  એના ડેસ્ક ઉપરના આખાયે કાચના કવરને આવરી લેતો અમેરિકાનો મોટો મેપ મેં જોયો.  એમાં અમેરિકાના પચાસે પચાસે સ્ટેટ હતા.  મેપની  નોર્થ વેસ્ટ દિશામાં મેં વોશીન્ગ્ટન જોયું, અને મારાથી બોલાઈ ગયું:  આ કેવું?  દેશની રાજધાની એક ખૂણે કેમ? એમણે મને સમજાવ્યું કે એ વોશીન્ગ્ટન તો અમેરિકાના પચાસ રાજ્યમાંનું એક રાજ્ય છે. એની રાજધાનીવાળું વોશીન્ગ્ટન તો અહીં ઇસ્ટમાં છે, અને એ પછી મેપમાં બતાડ્યું. એમણે મને સમજાવ્યું કે દેશની જ્યારે સ્થાપના થઈ હતી ત્યારે મૂળમાં માત્ર 13 જ રાજ્યો હતાં અને રાજધાની લગભગ વચમાં હતી.  આ મારો રાજધાની વોશીન્ગ્ટનનો પહેલો પરિચય.  ત્યારે અમેરિકા જવું એ એક મધુરું શમણું હતું તો પછી એની રાજધાની વોશીન્ગ્ટનનો હું ભવિષ્યમાં એક દિવસ ટેક્ષ કમિશ્નર અને પછીથી ચીફ ફાઈનાન્સિયલ ઑફિસર થઈશ એવી તો કલ્પના પણ કેમ થાય?

એક અજાણ્યા ગાંધીની આત્મકથા (નટવર ગાંધી)-પ્રકરણ-૪૦-આખરે જીએઓ છોડ્યું

આખરે જીએઓ છોડ્યું  

 અત્યાર સુધી અમેરિકામાં મેં મોટે ભાગે યુનિવર્સિટીના એકેડેમિક વાતાવરણમાં કામ કર્યું હતું.  હા, જોન્સ લાક્લીન સ્ટીલ અને આઈબીએમ જેવી કંપનીઓમાં કામ કર્યું હતું, પણ એ તો ત્રણ ત્રણ મહિનાના સમર જોબ હતાં. લાંબો સમય કામ તો યુનિવર્સિટીઓમાં જ કર્યું હતું.  જીએઓની ફેલોશીપ દ્વારા હવે પહેલી વાર ગવર્નમેન્ટ સેટિંગ, અને તે પણ ફેડરલ ગવર્નમેન્ટ અને વોશીન્ગ્ટનમાં કામ કરવાની મને તક મળી.  પેન્ટાગોન જેવી તોતિંગ એજન્સી જ્યાં લાખોની સંખ્યામાં લોકો કામ કરે તેની સરખામણીમાં પાંચેક હજારની જીએઓ એક નાની એજન્સી ગણાય.  છતાં આગળ જણાવ્યા મુજબ એ કોન્ગ્રેશનલ ઓડીટ એજન્સી હોવાને કારણે તેનું મહત્ત્વ ઘણું.  કોઈ પણ એજન્સી વિષે એનો ટીકા કરતો રીપોર્ટ જો લખાયો તો એ એજન્સીએ એ બાબતમાં કોંગ્રેસમેનોને અને સેનેટરોને ઓપન હીઅરીંગમાં જવાબ આપવા પડે. એમાં એમનું બજેટ કપાવાની શક્યતા પણ ખરી. આ કારણે કોઈ પણ એજન્સીમાં જઈને કહો કે તમે જીએઓમાંથી ઓડીટ કરવા આવ્યા છો તો એમના અધિકારીઓને જરૂર ચિંતા થાય.  ઓડીટ કોને ગમે?

એક અજાણ્યા ગાંધીની આત્મકથા (નટવર ગાંધી)-પ્રકરણ-૩૯-ઈમિગ્રેશન વિષયક પ્રવત્તિઓ

ઈમિગ્રેશન વિષયક પ્રવત્તિઓ

વૉશિન્ગટન આવ્યા પછી અમે કૈંક ઠરીઠામ થયાં. એક તો મને વોશીન્ગ્ટન શહેર ગમતું હતું. આગળ જણાવ્યા મુજબ કાર લીધી ત્યારે પહેલી ટ્રીપ મેં વોશીન્ગ્ટનની કરેલી.  મારી જેમ જેને વર્તમાન રાજકારણમાં અને પબ્લિક અફેર્સમાં જીવંત રસ હોય તેમને માટે આ શહેર સ્વર્ગ સમાન હતું.  વધુમાં વોશીન્ગ્ટનના જીએઓના જોબને કારણે હું પીટ્સબર્ગ યુનિવર્સીટીનું ‘પબ્લીશ ઓર પેરીશ’નું ત્રાસ દાયક વાતાવરણ છોડી શક્યો.  હવે પીટ્સબર્ગ કે બીજે ક્યાંય એવે ઠેકાણે જવાની વાત નહોતી.  ક્લાસ રૂમમાં ભણાવવાનું જે મને ગમતું હતું તે ગયું તેનો મને રંજ રહ્યો, પણ મેં એનો ઉપાય અહીંની અમેરિકન યુનિવર્સિટીમાં સાંજના પાર્ટ ટાઈમ ટીચિંગની વ્યવસ્થા કરીને કાઢ્યો.  મેં આગળ જણાવ્યા મુજબ મારી ક્લાસ રૂમની ટીચિંગ પોપ્યુલારીટી કારણે અમેરિકન યુનિવર્સિટીના ડીન તો મને ફુલ ટાઈમ જોબ આપવા પણ તૈયાર હતા!