જીપ્સીની ડાયરી-૪૮(કેપ્ટન નરેંદ્ર ફણસે – અંતીમ

ભારતીય સેનાની ભીતરના સ્વાનુભવો સરળ ભાષામાં રજૂ કરી કેપ્ટન નરેંદ્ર ફણસેએ આંગણાંના વાચકોને દુર્લભ માહીતિ પ્રદાન કરી છે. વ્યુઅરશીપના આંકડા દર્શાવે છે કે શ્રેણી ખુબ જ લોકપ્રિય રહી. આંગણાંના સર્વ વાચકો વતી હું કેપ્ટનસાહેબનો હ્રદયપૂર્વક આભાર માનું છું.

જીપ્સીની ડાયરી-૪૭ (કેપ્ટન નરેંદ્ર ફણસે)

1980-ફરી એક વાર ગુજરાત!

હું ભૂજ પહોંચ્યો ત્યારે જાણવા મળ્યું કે અહીં એક નવી જ બટાલિયન આવી હતી. ચાર વર્ષ પહેલાં અહીંથી બદલી થઈ તે સમયે અહીં પંચાવનમી બટાલિયન હતી. અત્યારે 48મી બટાલિયન આવી હતી. 1968 બાદ ભૂજમાં આવેલી આ ત્રીજી બટાલિયન. નવા અફસરો અને નવા ભરતી થયેલા સૈનિકો પ્રથમ વાર ભૂજ આવ્યા હતા. હું પહોંચ્યો ત્યારે રાજસ્થાનથી શ્રી નારાયણસિંહ નામના પ્રૌઢ અને સાત્ત્વિક પ્રકૃતિના અફસર કંપની કમાન્ડરના હોદ્દા પર પદોન્નત થઈને આવ્યા. તેમને વિગો કોટ મોકલવાનું નક્કી થયું. મારી જવાબદારી સામરિક (Operations) ક્ષેત્રની હતી, તેથી નવા કંપની કમાન્ડરને તેમની જવાબદારીનું ક્ષેત્ર, સીમા પરના બાઉન્ડરી પિલર્સ (સીમાસ્તંભ)નું સ્થાન વગેરે સમજાવવા હું ચોકી પર ગયો. નારાયણસિંહજીને મેં તેમની ઓપરેશનલ જવાબદારી તથા આખા વિસ્તારની બારીકાઈથી માહિતી આપી. બ્રીફિંગ પૂરું થતાં તેમણે મને પૂછ્યું, `સર, આપ હમણાં જ પોસ્ટંગિ પર આવ્યા છો, પણ આ વિસ્તાર વિશે આટલા ઊંડાણમાં કેવી રીતે જાણો છો?’ મેં સહજતાપૂર્વક કહ્યું કે એક તો હું ગુજરાતનો વતની છું, અને બીજું, આ પહેલાં કચ્છના મોટા અને નાના રણમાં સેવા બજાવી ચૂક્યો છું!

જીપ્સીની ડાયરી-૪૬ (કેપ્ટન નરેંદ્ર ફણસે)

1980 પરમકૃપાની ચરમસીમા…

કાશ્મીરના સંવેદનશીલ એવા પૂંચ-રજૌરી અને તંગધારના `high altitude’ વિસ્તારમાં લગભગ ત્રણ વર્ષ સેવા બજાવી અને બદલીનો હુકમ આવ્યો. સશસ્ત્ર સેનાઓમાં સામાન્ય શિરસ્તો છે કે અતિ પરીશ્રમભર્યા અને દુર્ગમ વિસ્તારમાં ત્રણ વર્ષ સેવા બજાવ્યા બાદ અફસરોને પરિવાર સાથે રહી શકાય તેવા શાંત વિસ્તારમાં બદલી અપાતી હોય છે. ગુજરાતમાં મારું બે વાર પોસ્ટંગિ થયું હતું તેથી ત્રીજી વાર ત્યાં બદલી થાય તે અશક્ય હતું. મેં અમારા ડાયરેક્ટર જનરલને વિનંતી કરી કે મને જમ્મુ શહેરમાં પોસ્ટંગિ મળે. જનરલે મને જણાવ્યું કે જમ્મુનાં પોસ્ટંગિ થઈ ચૂક્યાં હતાં. હું ગુજરાતનો હતો તેની તેમને જાણ હતી તેથી તેમણે જ મને સૂચવ્યું કે જો મને ભૂજ જવામાં કોઈ વાંધો ન હોય તો તેઓ તેની વ્યવસ્થા આસાનીથી કરી શકશે. મારા માટે આનાથી વધુ સારો મોકો કયો હોઈ શકે?

જીપ્સીની ડાયરી-૪૫ (કેપ્ટન નરેંદ્ર ફણસે)

એક અવિસ્મરણીય પુનર્મિલન!

ભારતની હજારો માઈલની સીમા પર દસ લાખથી વધુ સૈનિકોની સેના એવી વિકટ જગ્યાએ જતી હોય છે કે કોઈ અફસરને એક વાર ક્યાંક મળીએ તો ફરી તેમને મળવાની તક લગભગ અશક્ય હોય છે, આના માટે કોઈ ચમત્કાર જ જોઈએ!

જીપ્સીની ડાયરી-૪૪ (કેપ્ટન નરેંદ્ર ફણસે)

નગાધિરાજની સમીપે

રજૌરીમાં શાંતિ(!)પૂર્વક સમય ગાળ્યા બાદ અમારી બટાલિયનને 13,000 ફીટની ઊંચાઈએ આવેલા તંગધાર વિસ્તારમાં જવાનો હુકમ મળ્યો. મને બટાલિયનની એડવાન્સ પાર્ટીના કમાન્ડર તરીકે ત્યાંની ચોકીઓનો ચાર્જ લેવા માટે મોકલવામાં આવ્યો. સંધ્યાના યોગ-ક્ષેત્રની વાતો રજૌરીથી અમારી બટાલિયન આ `high altitude’માં આવેલ વિકટ વિસ્તારમાં જવા નીકળી ત્યારથી શરૂ થઈ.

જીપ્સીની ડાયરી-૪૩ (કેપ્ટન નરેંદ્ર ફણસે)

યુદ્ધ અને શાંતિ

રજૌરીમાં મારો સમય અનેક રોમહર્ષક ઘટનાઓમાં વીત્યો. મારું પોતાનું સેક્ટર હેડકવાર્ટર્સ 7,000 ફીટની ઊંચાઈએ આવેલ શિખર હતું. અમારી દરેક પોસ્ટની સામે પાકિસ્તાની સેનાના ડિફેન્સનાં થાણાં હતાં. અહીંની ભૌગોલિક રચના રસપ્રદ હતી. પાકિસ્તાનની લગભગ બધી ચોકીઓ અમારી બધી ચોકીઓ કરતાં થોડી ઊંચેની પહાડી પર હતી, તેથી તેઓ અમારી પોઝિશન પર ફાયર કરે તો ઘણો અસરકારક નીવડે. અમારા માટે અહીં વધારાની અગવડ હતી સંયુક્ત રાષ્ટ્રના નિરીક્ષકોની નીતિની (અમે તેને અ-નીતિ કહેતા!). બહુધા પાકિસ્તાન તરફથી તેમની ખાતરબરદાસ્ત સારી થતી હોય કે પછી અમેરિકાની સાથે પાકિસ્તાનની પાક્કી દોસ્તી જગજાહેર હોવાને કારણે જ્યારે પણ પાકિસ્તાની સૈનિકો તરફથી સીઝ ફાયર એગ્રીમેન્ટનો ભંગ થાય તોપણ તેઓ આપણી વાત માનવાને બદલે સામાવાળાની વાત પર વધુ વિશ્વાસ રાખતા. પાકિસ્તાની સૈનિકો વિના કારણ આપણી ચોકીઓ પર ગોળીબાર કરતા અને ભારત પર ખોટો આક્ષેપ લાગતો કે આપણે પહેલ કરી હતી જેથી તેઓ સ્વબચાવ માટે જવાબી કાર્યવાહી કરી રહ્યા હતા. પરિણામે અમારા GOC (ડિવિઝન કમાન્ડર)નો હુકમ હતો કે આપણા તરફથી પાકિસ્તાનની ચોકીઓ પર small armથી ફાયરિંગ કરવું હોય તો બટાલિયન કમાન્ડરની, ઓટોમૅટિક હથિયાર માટે બ્રિગેડ કમાન્ડરની અને ભારે હથિયાર (મીડિયમ મશીનગન વ.) થી જવાબી કાર્યવાહી કરવી હોય તો ડિવિઝનમાંથી રજા લેવી જરૂરી હતી. આમાં એક જ અપવાદ હતો કે પાકિસ્તાન તરફથી અસહ્ય અતિક્રમણ કે આક્રમણ થાય તો ઉપરી અધિકારીઓની રજા લીધા વગર સ્થાનિક કમાન્ડરને યોગ્ય પગલાં લેવાનો અધિકાર હતો. પાકિસ્તાનના સૈનિકો વિના કોઈ ઉશ્કેરણીથી આપણા સૈનિકો પર ગોળીબાર કરતા હતા તેવું હું કહું તો મારી વાત પ્રચારાત્મક લાગે તે સ્વાભાવિક છે. પાકિસ્તાની ધૌંસનો મને પોતાને અનુભવ ન આવ્યો હોત તો હું પણ એવું કહેત કે તાળી હંમેશાં બે હાથે વાગે છે.

જીપ્સીની ડાયરી-૪૨ (કેપ્ટન નરેંદ્ર ફણસે)

1976-1979- ગુજરાતથી રજૌરી અને તંગધાર (કાશ્મીર)

ભૂજ પાછો ફર્યાે અને બે માસમાં અમદાવાદમાં આવેલ અમારા ડીઆઈજી હેડકવાર્ટર્સમાં મારી નિમણૂક જોઇન્ટ આસિસ્ટન્ટ ડાયરેક્ટરના પદ પર થઈ. નવી ઘોડી નવો દાવ શરૂ થયો.

જીપ્સીની ડાયરી-૪૧ (કેપ્ટન નરેંદ્ર ફણસે)

1975 – પશ્ચિમના વાયરા…

યુવાનીમાં મારો પરિચય ગુજરાત સમાચારના જ્યોતિષ વિભાગના લેખક સ્વ. બાબુભાઈ ચાહવાલા સાથે થયો હતો. 1957માં તેમણે મારું ભવિષ્ય ભાખ્યું હતું કે આગામી જીવનમાં મારું વાસ્તવ્ય પશ્ચિમમાં થવાનું છે. હું જ્યોતિષમાં માનતો નથી. મેં તેમને હસીને કહ્યું, `બાબુભાઈ, તમારી વાત સાચી ઠરે તોપણ મારું ગજું ફક્ત ઓખા કે બેટ દ્વારકા સુધી પહોંચવાનું છે! ત્યાંથી આગળ જવાની મારી પહોંચ નથી, કે નથી કોઈ શક્તિ. તમારી વાત આ જન્મે તો શક્ય નથી.’

જીપ્સીની ડાયરી-૪૦ (કેપ્ટન નરેંદ્ર ફણસે)

આખ્યાયિકાઓ અને સત્યકથા…

આખ્યાયિકાઓ કહો કે દંતકથા, બધા ઇતિહાસનો અંશ હોય છે. ઇતિહાસ એટલા માટે કે જૂના જમાનાથી કહેવામાં આવતી, વણ-લખાયેલી, દસ્તાવેજી પુરાવા વગરની આ વાતો હોય છે પણ તેની પાછળ સત્યનો અંશ હોય છે. ગપગોળો લાંબા વખત સુધી ચાલી શકતો નથી. રાણકદેવીને સિદ્ધરાજ જયસિંહ લઈ જઈ રહ્યા હતા તે સમયથી ગિરનારમાં એક મોટો ખડક એવો છે જે પડતાં પડતાં રોકાઈ ગયો હોય તેવું લાગે. આખ્યાયિકા તો સૌ જાણે છે કે સતીમાતાએ તેમની પાછળ શોકથી તૂટી પડતા ગિરનારને `મા પડ, મારા આધાર, ચોસલાં કોણ ચઢાવશે/ગયા ચઢાવણહાર, જીવતાં જાતર આવશે..’. ગાયું હતું. પહાડ પરથી પડતા ખડકની થઈ આખ્યાયિકા, પણ રાણકદે તો ઐતિહાસિક સતી હતા, તેનો ઇન્કાર થઈ શકે નહીં. કચ્છની આખ્યાયિકાઓ પણ એવી જ છે.

જીપ્સીની ડાયરી-૩૯ (કેપ્ટન નરેંદ્ર ફણસે)

1974- જિપ્સીનો `રણ પ્રવેશ’…

ત્રણ વર્ષ પંજાબમાં સેવા બજાવ્યા બાદ 1974માં મારી બદલી ભૂજ થઈ.

નસીબની બલિહારી જુઓ. અહીંની બટાલિયનના કમાન્ડંગિ ઓફિસર હતા… કર્નલ કે. કે.!