થોડી ખાટી, થોડી મીઠી – (૩) – જાગૃતિ દેસાઈ-શાહ

“દુવા”

ચિત્રલેખા માં મારા વિષે એક લખાયો હતો સાલ 2011 માં. અસંખ્ય લોકો એ વાંચ્યો અને બિરદાવ્યો, એ લેખ નું શીર્ષક હતું, “અમેરિકાની હવા માં ગુંજે છે, ગુજ્જુ અવાજ.”
“ચિત્રલેખા”ના ભરત ઘેલાણી અને કેતન મિસ્ત્રીએ મને તરત પ્રસિદ્ધિ અપાવી દીઘી પણ જેમ જેમ લોકો આ લેખને બિરદાવતાં ગયાં તેમ તેમ એક જવાબદારીનો અહેસાસ મને થવા માંડ્યો કે આ મારા કામ સાથે અનેક “હમવતનીઓ” અને “હમભાષીઓ”ના માન અને સન્માન જોડાયેલાં છે. તો મારે એને ઠેસ ન પહોંચે એ માટે સતત જાગૃત રહીને કામ કરવાનું છે. ક્યારેક મને એવું પણ થઈ આવે છે કે આ સન્માન ને લાયક છું કે નહીં, પણ, એટલું હું જરૂર કહી શકું કે આ લેખ મને એક આગવી રીતે જ વધારે પ્રોફેશનલી રીસ્પોન્સીબલ બનાવી ગયો.

હાલ તો આ સાથે રેડિયો જોકીના અનેક સંભારણામાંનું એક અહીં ટાંકુ છું. “ચિત્રલેખા”ના લેખ વિષે પછી વાત કરીશું.

એક દિવસ મારા પિતાશ્રી સાથે મને કોઈ બાબતમાં મન દુઃખ થયું અને in the heat of the moment, થોડીક બોલાચાલી પણ થઈ ગઈ. પછી પસ્તાવાએ માનસિક કબ્જો લીધો. મારે રેડિયો શૉ પણ તે જ દિવસે કરવાનો હતો. કોને ખબર, પણ અંદરથી મારું અંતર કોચવાયા કરતું હતું. તે દિવસે તો રેડિયો શો પર લાગણી ઊભરાઈ ગઈ. મેં મારા આગવા અંદાજમાં કહ્યું, “આજે બધા શ્રોતાજનોને મારા તરફથી એક નાનકડી વિનંતી છે. આજે તમારા માતા-પિતાને મારા તરફથી વ્હાલની જાદુની ઝપ્પી આપજો, અને કઈં નહીં તો કમ સે કમ ‘આઈ લવ યુ’ કહી દેજો.”
પછી તો મેં પણ મારા પિતાશ્રી સાથે વાળી લીધું અને જિંદગી પણ એની રેગ્યુલર રફતારમાં ગોઠવાઈ ગઈ. હું પણ આ વાતને ઓલમોસ્ટ ભૂલી જ ગઈ હતી. આ વાતને એકાદ બે અઠવાડિયા થયા હશે. હું રેડિયો સ્ટેશનમાં સ્ટુડિયોમાં મારો શૉ કરતી હતી. ત્યાં તો મને મેસેજ આવ્યો કે કોઈ મને મળવા આવ્યું છે. આમ તો અમેરિકામાં આગોતરી ખબર આપ્યા વિના કોઈ એમ જ મળવા આવે નહીં. મને થોડું વિસ્મય પણ થયું કે કોણ જાણે કોણ હશે?
મેં એમને રેડિયો શૉ પતવાની રાહ જોવા કહ્યું. રેડિયો શૉ પત્યો અને બહાર જોયું તો એક પ્રૌઢ વ્યક્તિ બહાર બેઠા હતા. તેઓ એક મુસ્લિમ બિરદાર હતા. હું યાદ કરવા મથી મનોમન કે શું હું એમને ક્યાંક મળી છું? હું આમ મારી જ મૂંઝવણમાં હતી ત્યાં તો એ ભાઈ અચાનક ઊભા થયા અને મને પૂછ્યું, “આપ જ જાગૃતિબેન છો?” મેં માથું ધૂણાવીને ‘હા’ કહી. હું હજુ એમને કઈં પૂછું કે કહું કે આપ કોણ છો, તે પહેલાં તો તેઓ મારી પાસે આવ્યા અને મારો હાથ એમના હાથમાં લઈને તેમની આંખો પર ઈબાદત કરતા હોય એવી રીતે અડાડ્યો અને એમણે મને એમની વાત કહી. એમણે candidly – મોકળા મને, સરળ ભાવે કહ્યું કે કોઈ કૌટુંબિક કારણોસર અને બાપ-દિકરાના મતભેદોને લીધે એમનો દીકરો એમનાથી નારાજ હતો અને દેખીતી રીતે એમની વચ્ચે કોઈ પણ જાતની meaningful વાતચીત બંધ હતી. ઓચિંતો જ એનો ફોન એક દિવસ આવ્યો અને એણે એમને કહ્યું કે, “આઈ લવ યુ અબ્બા.” તેમના માનવામાં જ નહોતું આવતું કે એમનો રિસાયેલો દિકરો આમ ઓચિંતી જ આટલી મોટી વાત કહી દેશે! સંબંધો સારા હતા ત્યારે પણ આવું તો ક્યારેય નહોતું થયું! એમને હમણાં જ, એક-બે દિવસ પહેલાં જ ખબર પડી કે એમના દિકરાએ મારા રેડિયો શૉ પર, મારી વિનંતી સાંભળીને એમને આ ફોન કર્યો હતો. એમણે વધુ કઈં ન કહ્યું, બસ, આટલું જ બોલ્યા, “મેં ખુદાસે દુવા કરુંગા કિ આપ સદા ખુશ રહો.” એમણે ફરી મારો હાથ એમની સર-આંખો પર લગાડ્યો અને હજુ હું કઈં સમજું કે બોલું એ પહેલાં પાછા ફરી ગયા. આ વખતે મારો હાથ ભીનો થયો હતો, અને હું મારા ભીના હાથને જોઈ રહી હતી.

થોડી ખાટી, થોડી મીઠી – (૨) જાગૃતિ દેસાઈ-શાહ

હું, જય અને “પરંતુ”
જાગૃતિ દેસાઈ-શાહ

અમે છેલ્લા બે દાયકાથી અમેરિકામાં રહીએ છીએ એટલે ભારતમાં જન્મેલા મારા દીકરા જયનો સંપૂર્ણ ઉછેર અમેરિકામાં થયો છે. કોઈ બાળક જ્યારે પોતાની ભૂમિ કે સંસ્કૃતિથી દૂર કોઈ બીજા જ ખંડમાં ઉછરતું હોય ત્યારે સ્વાભાવિક છે કે તેની રહેણી-કરણી કે તેના આચાર-વિચાર અથવા વર્તન તેની ઉંમરના અન્ય ભારતીય બાળકોથી જુદા હોય. આ કારણે અમેરિકાના અમારા વસવાટના શરૂઆતના વર્ષોમાં જ મેં એક વાત ગાંઠે બાંધેલી કે, જ્યારે મારો દીકરો એક જુદા જ પરિવેશમાં મોટો થઈ રહ્યો છે ત્યારે મારે એક ભારતીય મા તરીકે સાવ નકામી લાગણીઓમાં એને બાંધીને એની પાસે અમુક પ્રકારના વર્તનની અપેક્ષા રાખવી નથી. અમેરિકામાં વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્ય પર અત્યંત ભાર મૂકવામાં આવે છે અને એ રીતે મારે એના વ્યક્તિત્વનો વિકાસ એની પોતાની મરજીથી થાય એ વાતનું ખાસ ધ્યાન રાખવાનું હતું. અને મેં એ ધ્યાન રાખ્યું પણ!

થોડી ખાટી, થોડી મીઠી – જાગૃતિ દેસાઈ-શાહ – (૧)

“થઈ થઈને બીજું થાશે શું?”

ઉત્કર્ષ મજમુદાર એ ગુજરાતીઓનું એક ગૌરવવંતુ નામ છે. એમના સાહિત્ય, સંગીત અને નાટ્યકલાના જગતમાં કરેલા પ્રદાનને આવનારી પેઢીઓ કાયમ યાદ રાખશે.
એમની પાસેથી શીખેલી એક વાત આજે અહીં કરવી છે. આ કિસ્સો મારા ધ્યાનમાં આજ સુધી અકબંધ છે. તે સમયે મારી અને ઉત્કર્ષભાઈની નવી ઓળખાણ થઈ હતી. ઉત્કર્ષભાઈ સ્વભાવે ખૂબ પ્રેમાળ અને એમના સંપર્કમાં આવનારા નાના-મોટા અને નવા-જૂના સૌની કાળજી અને સંભાળ લેનારા વ્યક્તિ છે. આ વાતને તો હવે વર્ષો વિતી ગયા પણ મને એ કિસ્સો આજે પણ યથાવત યાદ છે. તે સમયે મારી એક મુંબઈમાં રહેતી મિત્ર પાસે મેં ચાર-પાંચ સાડીઓ બનાવડાવી હતી. એમાંની એક સાડી મારે અહીં અમેરિકામાં લગ્ન પ્રસંગે પહેરવા માટે તાત્કાલિક જોઈતી હતી. કોઈ કારણોસર, એ સાડી સમયસર તૈયાર ન થઈ શકી એટલે મેઈલ કે ફેડેક્સથી મોકલે તો અહીં વખતસર પહોંચવાની શક્યતા જ નહોતી. ઉત્કર્ષભાઈ સાથે એ જ સમયગાળામાં ઓચિંતી ફોન પર વાતચીત થઈ. વાતવાતમાં એમણે જણાવ્યું કે એક નાટકનો પ્રયોગ લઈને એ અમેરિકા આવવાના છે. મને બહુ ઈચ્છા થઈ કે હું એમને પૂછું કે તમારી પાસે બેગમાં જો જગા હોય તો મારી સાડી સાથે લઈ આવશો, પણ એમની પ્રતિષ્ઠા અને સામાજીક હોદ્દાને લીધે મને પૂછતાં સંકોચ થયો. હું આમ અવઢવમાં જ હતી કે એમણે સહજ વાત કરતા હોય એમ પૂછ્યું, કે, “તને અહીંથી કશું જોઈએ છે?” મેં બહુ વિચારીને ધીમા અવાજે કહ્યું કે, “આપની પાસે જો જગા હોય તો મારી એક સાડી લાવી શકશો? મને અહીં લગ્નમાં પહેરવા જોઈએ છે અને સાડી વખતસર તૈયાર ન થઈ એટલે ફેડેક્સમાં મોકલે તો અહીં મળી શકે તેમ નથી. પણ તમને અનુકૂળ હોય તો જ… હં..! તમારા ઘર સુધી હું સાડી પહોંચાડવાની વ્યવસ્થા કરીશ.” એમણે તરત જ હા પાડી, અને કહ્યું, “આમાં આટલું બધું મૂંઝાવાનું કે વિચારવાનું શું? ખુશીથી લઈ આવીશ.” મેં મારા ભાણેજને કહીને સાડી એમના ઘરે મોકલવાની વ્યવસ્થા કરી.
મારી મિત્રએ મને જે જોઈતી હતી એ સાડી ઉત્કર્ષભાઈને લઈ આવવાનું સરળ પડે એટલે એક અલગ પેકેટ કરીને આપ્યું અને સાથે મારા ભાણેજને બીજી ચાર સાડીઓનું પેકેટ મારા પિયર લઈ જવા માટે આપ્યું. મારો ભાણિયો જ્યારે એમના ઘરે ગયો ત્યારે એની પાસે બીજું પેકેટ પણ હતું. એમણે સહજતાથી પૂછ્યું, કે, “આ બીજું પાર્સલ કોનું છે?” જ્યારે એમને ખબર પડી કે એ પણ મારા માટે છે અને એમાં બીજી ચાર સાડીઓ છે તો એમણે મારા ભાણેજને કહ્યું, “આ પાંચેય સાડીઓ હું લઈ જઈશ. જાગૃતિ સાથે આજે સાંજે ફોન પર વાત કરી લઈશ.” તે દિવસે સાંજે એમનો ફોન આવ્યો અને એમણે એમની આગવી અદામાં, થોડા તીખા અવાજે કહ્યું, ત્યારે મારી તો બોલતી જ બંધ થઈ ગઈ. એમણે મને કહ્યું, કે, “તેં બાકીની સાડીઓ વિષે કેમ મને ન પૂછ્યું?” મેં થોડા સંકોચથી કહ્યું, “વધારે વજન થઈ જાય અને કદાચ તમને તકલીફ પદે તો તમે ના પાડી દો તો મને ક્ષોભ થાય!” ત્યારે એમણે સાવ બાળસુલભ સરળતાથી મને કહ્યું, “થઈ થઈને થાત શું બીજું? ન અનુકૂળ હોત તો ના પાડત. ના સાંભળવાનો આટલો ડર કેમ લાગ્યો, અને એ પણ મિત્ર પાસેથી? ના કહેશે એ ડરે પૂછવાનું નહીં?” અને વાત પૂરી થઈ.
એમણે જે કહ્યું તેને લીધે હું વિચારતી થઈ અને સમજતી થઈ કે આપણે ના સાંભળવાના ડરે માંગતાં નથી કે કશી ફેવર માટે પૂછતાં નથી. સાચી વાત તો એ છે કે નસીબ, મિત્રો, સ્વજનો કે તક પાસે કોઈ ફોર્માલીટી ન હોય. બહુ બહુ તો શું થાય, ના પાડી દેશે! રસ્તા પર ભિખારી હોય કે પછી પ્રભુ સામે મંદિરમાં આપણે હોઇએ, લાજશરમ મૂકીને માંગતાં જ હોઈએ છીએ ને? આથી એ અહંકાર પણ ખોટો છે એની જગા પર કે ના પાડી દેશે એથી આપણા ઈગોને ઠેસ ન પહોંચે એટલે માંગવું કે પૂછવું નહીં! કોઈ વાર, કોઈ સ્પષ્ટ બોલીને ‘ના’ પાડે તો કોઈ મૌનમાં ‘ના’ પાડે, પણ, એથી કરીને પોતાના મિત્રો અને સ્વજનો પાસે કશું માંગવામાં કે પૂછવામાં અચકાટ ન હોવો જોઈએ. જીવન તો સ્વજનો, મિત્રો અને સમાજમાં એકમેક સાથેના સંબંધો અને લેણદેણ પર નિર્ભર હોય છે અને આ જ જીવનની સચ્ચાઈ છે.
તે દિવસે હું એક વાત શીખી કે કોઈ મિત્ર કે સ્વજન, આપણું કામ તરત કરવા તૈયાર થઈને ‘હા’ પાડે એમાં એ વ્યક્તિની મોટાઈ છે અને આપણે એનો સ્વીકાર કરીને, હ્રદયથી આભાર માનવો જોઈએ. પણ, જો ‘ના’ પાડે ત્યારે સદંતર રીતે ઓનર્સ ઈઝ ઓન અસ કે ખરાબ લગાડ્યા વિના આપણે સાચા અર્થમાં લઈએ કે એમને પણ કઈંક અગવડ હશે. કદાચ આ જ છે Social Symbiosis – સામાજીક રીતે પરસ્પર અવલંબિત સહજીવન. અહીં એક નાની વાત પણ યાદ રાખવાની છે કે, ‘હા’ કે ‘ના’ બોલાયેલા શબ્દોની સચ્ચાઈ કે ઈમાનદારી આપણે અંતરમનમાં કોઈ પણ પૂર્વગ્રહ વિના અનુભવવાની છે. જો એ ‘ના’ કે ‘હા’ માં અચકાટ કે તકલીફ અનુભવાય તો એ પરિસ્થિતિમાંથી કોઈ પૂર્વગ્રહથી પીડિત ન થતાં સાંગોપાંગ ‘સો માંથી સોંસરવા’ બહાર નીકળી જવાનું હોય છે, નેગેટિવીટીને ખંખેરી નાંખીને.
ખરેખર, સાચા મિત્રો કે સ્વજનો પાસે કશું માંગીશું કે ફેવર માટે પૂછીશું તો કાં તો હા પાડશે અથવા તો ના પાડશે! એના સિવાય થઈ થઈને બીજું થાશે શું?
અસ્તુ!