વ્યાકરણનાં પુસ્તકોમાં આપણે નામની આ વ્યાખ્યા વાંરવાર વાંચી છે: “પ્રાણી, પદાર્થ, અને નામને ઓળખવા માટે જે નિશાની વાપરીએ છીએ તેને નામ કહેવામાં આવે છે” (‘સરળ ગુજરાતી વ્યાકરણ’, ડૉ. ભરતકુમાર ઠાકર, ૨૦૦૪. પાન:૮૧). નામને આપણે ‘સંજ્ઞા’ તરીકે પણ ઓળખીએ છીએ. આ પ્રકારની વ્યાખ્યાઓને notional વ્યાખ્યાઓ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. એમાં જે તે પારિભાષિક શબ્દને વિચાર વડે સમજાવવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવતો હોય છે; નહીં કે એની સંરચના કે એના કાર્ય વડે. ભાષાશાસ્ત્રીઓએ અવારનવાર આ પ્રકારની વ્યાખ્યાઓની સામે ફરીયાદો કરી છે. એ કહે છે કે આ પ્રકારની વ્યાખ્યાઓ ક્યારેક નામ ન હોય એને પણ નામ કહેવા માટે અને નામ હોય એને નામ ન કહેવા માટે મજબૂર કરતી હોય છે. એથી એમણે નામ સહિત ભાષાના તમામ વ્યાકરણમૂલક વર્ગોની સંરચનામૂલક અને/અથવા કાર્યમૂલક વર્ણન કરવાની તરફેણ કરી છે. પણ આપણે એની ચર્ચામાં નહીં પડીએ. ભાષાશાસ્ત્રની, અને કદાચ બીજાં શાસ્ત્રોની પણ, આ એક મુશ્કેલી છે. ખૂબ સંવેદનશીલ બાબતોની વાત કરવાની આવે ત્યારે આપણે શાસ્ત્રીય બનવું પડે. અને જ્યારે પણ આપણે શાસ્ત્રીય બનીએ ત્યારે જે તે મુદ્દાની ચર્ચા કરનારી ‘મંડળી’ ખૂબ નાની બની જતી હોય છે. Continue reading ભાષાને શું વળગે ભૂર: ૬ (બાબુ સુથાર)→
આપણે જોયું કે ભાષા વાક્યોની બનેલી હોય છે અને વાક્યો શબ્દોનાં બનેલાં હોય છે. જો એમ હોય તો દેખીતી રીતે જ આપણને બે પ્રશ્નો થવાના: (૧) શબ્દોનું સ્વરૂપ કેવું હોય છે? અને (૨) શબ્દો વાક્યોમાં કઈ રીતે ગોઠવાતા હોય છે? આ લેખમાળા, હકીકતમાં તો, આમાંના પહેલા પ્રશ્નનો જવાબ આપવા માટે છે. Continue reading ભાષાને શું વળગે ભૂર:૫ (બાબુ સુથાર)→
ગુજરાતી ભાષા પરનું કોઈ પણ પુસ્તક લો. તમને એમાં ગુજરાતી શબ્દભંડોળ પર એકાદ પ્રકરણ અથવા તો એકાદ પ્રકરણખંડ અવશ્ય મળી આવશે. એમાં કહેવામાં આવ્યું હશે: ગુજરાતી શબ્દભંડોળ ચાર પ્રકારના શબ્દોનું બનેલું છે: તત્સમ, તદ્ભવ, દેશ્ય અને ઊછીના. આ પ્રકરણમાં આપણે એ ચાર પ્રકારના શબ્દોને સમજવાનો પ્રયાસ કરીશું. Continue reading ભાષાને શું વળગે ભૂર:૪ (બાબુ સુથાર)→
આપણે મીઠું વાપરીએ છીએ. આપણે ભાષા પણ વાપરીએ છીએ. આપણે મીઠા વિશે વધારે જાણીએ છીએ. પણ ભાષા વિશે ઓછું. આ લેખમાળાનો એક આશય તમને ભાષા વિશે વિચારતા કરવાનો છે. હું કોઈને ભાષાશાસ્ત્રી બનાવવા નથી માગતો. કેમ કે જેટલા છે એમનો પણ સમાજ ઉપયોગ નથી કરતો તો પછી વધારે ઊભા કરવાનું પાપ શા માટે કરવાનું? Continue reading ભાષાને શું વળગે ભૂર:૨ (બાબુ સુથાર)→
ઘણા ગુજરાતી સાહિત્યકારો, એમાં પણ ખાસ કરીને નવોદિતો, અવારનવાર એવી દલીલ કરતા હોય છે કે અમારાં સર્જનોમાં જો ભાષાદોષ દેખાય તો એ માફ કરી દેવાના. કેટલાક એમ પણ કહેતા હોય છે કે તમને અમારાં લખાણોમાં કોઈ ભાષાદોષ દેખાય તો તમારે અમને ખાનગીમાં બતાવવાના; જાહેરમાં નહીં. તો વળી કેટલાક એમ પણ કહેતા હોય છે કે સર્જનમાં સામગ્રી વધારે મહત્ત્વની હોય છે, ભાષા નહીં. લોકો સમજે એટલે ઘણું. Facebook પર અમને like મળે છે, જાહેર વાંચનમાં અમને ‘દોબારા દોબારા’ કે તાળીયોના ગડગડાટ મળે છે. બસ, એ પૂરતું છે. અમારે વિદ્વાનોના અભિપ્રાયોની કોઈ જરૂર નથી. સમગ્ર ભારતમાં આજકાલ anti-intellectual આબોહવા ઊભી થઈ રહી છે. એ સંજોગોમાં ગુજરાતી સાહિત્ય શા માટે એનાથી મુક્ત રહી જાય? જો કે, નવોદિતોમાં કેટલાક એવા પણ છે જે કહે છે કે અમને તમે દોષ બતાવજો. અમે એવા દોષોનું પુરાવર્તન ન થાય એની પૂરેપૂરી કાળજી રાખીશું. Continue reading ભાષાને શું વળગે ભૂર: ૧ (બાબુ સુથાર)→
