મિત્રો સાથે વાતો. ‘ઘર ભાડે મળશે?’ આશા વીરેન્દ્ર. ‘ચાકડો’ કાવ્ય, રસદર્શન.

http://મિત્રો સાથે વાતો. ‘ઘર ભાડે મળશે?’ આશા વીરેન્દ્ર. ‘ચાકડો’ કાવ્ય, રસદર્શન.

ઘર ભાડે મળશે?       લેખિકા. આશા વીરેન્દ્ર

શાહીન અને શોએબ બંને મધ્યમ વર્ગનાં,ખાનદાન અને ભણેલ ગણેલ કુટુંબનાં સંતાનો. શાહીન પોતાના પી. એચ.ડી.ના અભ્યાસની સાથે નોકરી કરતી હતી તો શોએબે જર્નાલીઝમમાં માસ્ટર્સ ડિગ્રી મેળવી હતી. બંને પરિવારની રાજીખુશીથી એમના નિકાહ થયા હતા અને નવપરિણિત યુગલ બધી રીતે ખુશ હતું. મુશ્કેલીની શરુઆત ત્યારે થઈ જ્યારે બંનેને હૈદ્રાબાદમાં સારી જગ્યાએ અહીં કરતા ઊંચા પગારની નોકરી મળી ગઈ.નોકરીમાં પગાર ભલે સારો હોય પણ બેઉનાં મનમાં મૂંઝવણનો પાર નહોતો.

‘શોએબ, અત્યારે ભલે પગારનો આંકડો મોટો દેખાતો હોય પણ મોટા શહેરના ખર્ચા પણ મોટા. આટલો પગાર તો અડધા મહિનામાં જ ચટણી થઈ જશે.’

 ‘એ તો હું પણ જાણું છું પણ એમ ગભરાઈને બેસી રહીએ તો જિંદગીમાં આગળ કેવી રીતે વધીશું?  હિંમત તો કરવી જ પડશે.’

‘હિંમતે મર્દા તો મદદે ખુદા’-એમ તો હું પણ માનું છું પણ સૌથી મોટો સવાલ એ છે કે હૈદ્રાબાદ જેવા અજાણ્યા શહેરમાં આપણે રહીશું ક્યાં?’

‘મારા કૉલેજના દોસ્ત જુનેદને મેં પૂછ્યું હતું. એણે કહ્યું છે કે ત્યાંના મુસ્લિમોના લત્તામાં ભાડેથી ઘર મળી જાય છે. ચિંતા કરવાની જરૂર નથી. ક્યાંક ને ક્યાંક ઘર મળી જ જશે. ને જ્યાં સુધી બીજી વ્યવસ્થા ન થાય ત્યાં સુધી એનાં ઘરમાં આપણો સમાવેશ થઈ જશે.’ હૈદ્રાબાદ પહોંચીને જુનેદનું ઘર  જોયું તો બંને ડઘાઈ જ ગયાં. બે નાનાં નાનાં રૂમ અને રસોડાનાં ઘરમાં એનાં અમ્મી-અબ્બુ, નાનો ભાઈ અને બેન તથા એ અને એની બીબી એમ છ જણાં સાંકડ-મોકડ રહેતા હતાં. બેઉએ વિચાર્યું કે, ગમે તેમ કરીને જેમ બને તેમ જલ્દી ભાડાનાં ઘરનો બંદોબસ્ત કરવો.

બીજે દિવસે ‘ઘર ભાડે આપવાનું છે’ એવું પાટિયું જોઈને એમણે બેલ મારી. એક કાબરચીતરી દાઢી વાળા, લુંગી પહેરેલા આધેડ વયના પુરુષે તોછડાઈથી ‘શું છે’ એમ પૂછ્યું.શોએબે અત્યંત નમ્રતાપૂર્વક ઘરની જરૂરિયાત વિશે જણાવ્યું.

  ‘ઠીક છે, આવો મારી સાથે ઉપર.’ એણે રૂઆબભેર કહ્યું. ઘર કંઈ ગમી જાય એવું નહોતું પણ અત્યારની તાતી જરૂર જોતાં ખોટું પણ નહોતું. પતિ-પત્ની બેઉએ ઈશારા માં વાત કરી લીધી કે ચાલશે.ભાડું નક્કી થયું, ડિપોઝીટની રકમ અપાઈ ગઈ ને બંને હરખભેર દાદર ઉતરવા લાગ્યાં. હા…શ, કાલ ને કાલ સામાન લઈને આવી જઈશું. પછી તો આપણું પણ એક ઘર…ત્યાં જ પેલા પુરુષના કર્કશ અવાજે પૂછયેલા પ્રશ્ને એમના વિચારો પર બ્રેક મારી.

‘શું નામ કહ્યું તમારું, શોએબ અને શાહીન, બરાબર? એટલે તમે મુસલમાન તો છો જ. તો પછી શાહીન બુરખો કેમ નથી પહેરતી? પડદામાં કેમ નથી રહેતી?’ અચાનક આવેલા આ સવાલથી બંનેને એવો આઘાત લાગ્યો કે, જવાબ શું આપવો એ જલ્દી સૂઝ્યું નહીં.

‘બસ, આમ જ. અમારા ઘરમાં સ્ત્રીઓએ બુરખો પહેરવો જ જોઈએ એવો કોઈ આગ્રહ નથી. શાહીને કદી બુરખો પહેર્યો નથી અને પહેરવાની પણ નથી.’

‘તો લો આ ડિપોઝીટના પૈસા પાછા. જેનામાં શર્મો-હયા ન હોય એવી ઓરત માટે આ મહોલ્લામાં કોઈ ઘર નહીં આપે.’ ત્યારપછી, દિવસો સુધી બંનેની ઘરોના દાદર ચઢ-ઉતર કરવાની કવાયત ચાલી. જાતજાતના સવાલોનો સામનો કરવો પડ્યો.

‘હિંદુ કે મુસલમાન?’ ’વેજ કે નોનવેજ?’’ સિયા કે સુન્ની?’ ’તમિલ કે તેલુગુ?’-કેટલાય અપમાનજનક સવાલો અને ધારદાર નજરોનો સામનો કરતાં કરતાં બેઉ હતાશ થઈ ગયાં. શાહીન તો એક દિવસ ખૂબ રડી.

‘શોએબ, મને લાગે છે કે, આપણને ક્યાંય ઘર નહીં મળે કેમકે, કોઈને એ જાણવામાં રસ નથી કે, આપણું ખાનદાન કેવું છે, આપણું ભણતર કેટલું છે, ઈંસાન તરીકે આપણે કેવા છીએ? સૌ પોતપોતાની વાડાબંધીમાં જ જીવતા હોય ત્યાં આપણે કયા ચોકઠાંમાં ફીટ થઈશું?

પણ એક એવો દિવસ ઉગ્યો ખરો જ્યારે એમને નાત-જાતના,રહેણી-કરણીના કે  ખાન-પાનના સવાલો પૂછ્યા વિના એક સજ્જન પોતાનું ઘર ભાડે આપવા તૈયાર થયા. એમણે કહ્યું,

‘હું શા માટે તમને ઘર આપવા માંગુ છું જાણો છો? એક તો એ કે તમને જોઈને જ મને એવું લાગ્યું કે તમારા હાથમાં મારું ઘર સચવાશે. બીજું કે, તમે બંને ભણેલા છો.તમારી પાસેથી મને અને મારા આખા પરિવારને કંઈક સારું શીખવા મળશે, જાણવા મળશે.  હું હંમેશા ભણતરનો આદર કરું છું.’

આ ઘરમાં આવીને શાહીને મકાનમાલિકની કામવાળી નરસમ્માને જ વાસણ અને કચરા-પોતા માટે રાખી લીધી.થોડા દિવસમાં તો એને શાહીન સાથે સારું ફાવી ગયું. નીચેનાં ઘરનું કામ પતાવીને એ ઉપર આવે ત્યારે શાહીન પણ કૉલેજથી આવી ગઈ હોય એટલે નરસમ્મા ફૂરસદના સમયમાં અલક-મલકની વાતો કર્યા કરતી. શાહીન પણ એને કારણે આ શહેરથી થોડી પરિચિત થતી જતી.આમ જ વાતો કરતાં કરતાં નરસમ્માએ એક દિવસ કહ્યું,

‘ભલે જાત જે હોય તે પણ નીચે વાળા શેઠ-શેઠાણી દિલનાં બહુ સારાં. મારા ઘરમાં કંઈ પણ મુશ્કેલી હોય, એ લોકો કાયમ મને મદદ કરે. મારાં છોકરાઓને ભણાવવા માટે પણ પૈસા આપે.’ જે સવાલ પો તાને બંદૂકની ગોળીની જેમ વીંધી નાખતો હતો એ પૂછ્યા વિના શાહીનથી રહેવાયું નહીં. એણે પૂછ્યું,’ એટલે? એ લોકો કઈ જાતના છે?’

‘લે, તમને નથી ખબર? એ લોકો તો ‘અરિજન’.

‘ઓહ દલિત છે એ લોકો?’ કશું પૂછ્યા વિના એમણે પોતાને ઘર શા માટે આપ્યું હતું એ કોયડો આજે આપોઆપ જ ઉકલી ગયો.એણે શોએબને આખી વાત કરતાં કહ્યું,

‘બ્રાહ્મણ, પંજાબી, શીખ, શિયા કે સુન્ની-આ બધા માટે કોઈ ને કોઈ અછૂત છે. પણ જેમને માટે કોઈ અછૂત નથી એવા દલિતો જ શું સાચા માનવ ન કહેવાય?’

‘હા, મને પણ એવું જ લાગે છે. માણસ જેવો છે તેવો એને સ્વીકારી લેવાની સહજતા એમનામાં જ છે.આજે એમની જાતિ વિશે જાણીને  તો મારો એમના પ્રત્યેનો આદર વધી  ગયો છે.

 (ઉમા ભ્રુગુબંદાની તમિલ વાર્તાને આધારે)                           આશા વીરેંદ્ર

 –આશા વીરેન્દ્ર શાહ   વલસાડ. Mobile : 94285 41137 eMail : avs_50@yahoo.com

(તા. 16-9-2019ના ‘ભુમીપુત્ર’ પાક્ષીકમાં છેલ્લે પાને પ્રકાશીત થયેલી આ વાર્તા, લેખીકાબહેનની અનુમતીથી સાભાર…ઉ.મ.) મુરબ્બી ઉત્તમભાઈએ લખ્યુઃ વહાલાં સરયુબહેન, ‘નેકી ઔર પુછ પુછ!’ લો, આ રહી વાર્તા..!! મંજુરી છે.. મુકો પ્રેમથી…
♦●♦ આવી ‘ટચુકડી’ વાર્તાઓની ‘ઈ.બુક’ તમને આવી નાનકડી, માત્ર 750 શબ્દોની મર્યાદામાં રચાયેલી વાર્તાઓ – પચીસ વાર્તાની એક રુપકડી ઈ.બુક બનાવી છે.. તમને તે જોવા–વાંચવાનો ઉમળકો થાય તો, તમારું પુરું નામ, સરનામું અને કૉન્ટેક્ટ નંબર લખીને જ, મને ઈ.મેલ uttamgajjar@gmail.com અથવા https://www.aksharnaad.com/downloads/ ઉપરથી 71મી બુક મફત ડાઉનલોડ કરજો. બીજાંય ઘણાં પુસ્તકો ત્યાંથી મળશે.
—————————————————————————————————————————-

કવિ નાથાલાલ દવેના અનેક ચાહકોનું પ્રિય ભજનઃ

ચાકડો

કાચી  રે  માટીના  ઘૂમે  ઘડુલિયા
ધણી ઘડે જૂજવા રે ઘાટ,
વાગે  રે અણદીઠા એના હાથની
અવળી સવળી થપાટ—કાચી.

વ્હાલા! શીદને ચડાવ્યાં અમને ચાકડે?
કરમે  લખિયા  કાં  કેર?
નિંભાડે  અનગળ  અગનિ  ધગધગે,
ઝાળું  સળગે  ચોમેર—કાચી.

વેળા  એવી  વીતી  રે વેદન તણી
ઊકલ્યાં અગનનાં અસ્નાન,
મારીને   ટકોરા  ત્રિકમ   ત્રેવડે
પાકાં  પંડ રે  પરમાણ—કાચી.

હરિએ હળવેથી  લીધા  હાથમાં,
રીજ્યા  નીરખીને   ઘાટ,
જીવને  ટાઢક  વળી તળિયા  લગી
કીધા  તેં અમથા  ઉચાટ—કાચી.
——

કવિ નાથાલાલ દવે, ભાવનગર. કાવ્યસંગ્રહ, ‘અનુરાગ’ ૧૯૭૩.        

રસ દર્શન…મુનિભાઈ મહેતા.
જીવનના ચાકડાનું આ ભજન બેનમૂન છે અને જીવનમાં ડગલે ને પગલે વધુ સમજાતું જાય, ગમતું જાય. માનવી એટલે જાણે કાચી માટીમાંથી બનાવેલો ઘડો. ઘડનારો દરેકને નવા નવા ઘાટ આપે છે – ચાકડે ચડાવે છે – અવળી સવળી થપાટો મારે છે. અને પ્રત્યેક જીવને થાય છે કે, “મારે કેમ આવા દુખ? કરમનાં ચાકડે ચડવાનું, નિંભાડામાં દુખની જ્વાળાઓમાં શેકાવાનું.” એવાં દુખ આવે કે જાણે એમાંથી ક્યારેય પાર નહીં ઉતરાય. “હે ભગવાન! કેમ આવી કસોટી? કેમ આવી વેદના આપી? ક્યાં છે આનો અંત?”

પણ, દુખ અને કસોટીમાંથી ઘડાઈને જ માણસ ‘પાકો’ ઘડો થાય છે. અનુભવોમાંથી નીકળતો, આત્મજ્ઞાન પામતો – ‘नष्ट मोह स्म्रुति लब्धा’ની વાત જાણે સમજતો જાય છે. સુખ-દુખનો સામનો કરી, પુરૂષાર્થથી માર્ગ કાઢે છે.

કવિવર રવિન્દ્રનાથે લખ્યું છે –
“એ જીવન પુણ્ય કરો દહત – દાને.
                                 વ્યથા મોર ઊઠબે જવલે ઉર્ધ્વ – પાને.“
                              દાહનું દાન દઈને આ જીવન પવિત્ર કરો,
                              મારી વ્યથા ઉર્ધ્વમુખ બનીને પ્રજળી ઊઠશે.

ભજનની ચરમ સીમામાં જાણે કોઈ તંબૂર લઈ સંધ્યા ટાણે શાંત સતોષથી ગાતું સંભળાય છે…
 “હરિએ હળવેથી લીધા હાથમાં,
રીજ્યા નીરખીને ઘાટ,
જીવને ટાઢક વળી તળિયા લગી
કીધા તેં અમથા ઉચાટ.”  

એવું કહીને જીવન જીવ્યાનો, સુખ-દુખથી ઘડાયાનો આનંદ અને સંતોષ સૂચવી જાય છે. અને મનમાં ઓછપ આણ્યા વગર, ઉચાટ કર્યા વગર જીવન જીવવા જેવું છે – માણવા જેવું છે…એવો અનહદ નાદ સૂણાવી જાય છે. અસ્તુ.
કવિશ્રીના ભાણેજ, મુનિભાઈ, પદ્મશ્રી ડો.એમ.એચ.મહેતા. chairman@glsbiotech.com વડોદરા.
————————————————————

રંગોળી, ઈલા મહેતા

મિત્રો સાથે વાતો. અશક્ય-શક્ય…સત્યકથા.

http://મિત્રો સાથે વાતો. અશક્ય-શક્ય…સત્યકથા.

અશક્ય—શક્ય…સરયૂ પરીખ

દર બે-ત્રણ વર્ષે વડોદરા ભાઈને ઘેર જવાનું હોય અને એક-બે મહિના મહેમાનગતી માણવાની હોય. પરિવારના સભ્યો મારા આગમનથી ખુશ થતાં હોય…તેમાં રસોડા પાસે ઉર્મિલા, “કેમ છો સરયૂબેન?” કહીને હસતી ઊભી હોય. ઉર્મિલાની હાજરી ઘરમાં હંમેશની થઈ ગઈ હતી. નાજુક તબિયતવાળી સત્તર વર્ષની નવવધુ ઉર્મિલાએ ત્રીસ વર્ષ પહેલાં ભાભી-ભાઈના ઘરમાં કામ શરૂ કર્યુ હતું. તેનાં બાળકોના જન્મ સમયે ભાભી અને ભાઈની ખાસ કાળજીને લીધે બન્ને સારી રીતે ઊજર્યાં હતાં. વર્ષો સાથે વિશ્વાસ અને ભરોસો વધતાં રહ્યાં. ભાઈએ નવું ઘર બાંધ્યું ત્યારે ઉર્મિલાના પરિવાર માટે પણ પાકું રહેઠાણ બંધાવી આપ્યું. તેના બાળકોને કોઈ વાતની કમી ન હોય તેના ધ્યાન સાથે તેમને ભણાવવાની જવાબદારી મારા ભાભીએ લીધેલી. ઉર્મિલાનાં બહોળા પરિવારમાં તેની દીકરી પહેલી કોલેજ ગ્રેજ્યુએટ થઈ.

ઉર્મિલાને મદદ કરવા આવી દીકરી, વર્ષા.

વિશ્વાસ અને કુશળતાની વાત કરીએ તો, ગઈ દિવાળીએ અમે વડોદરાથી દિલ્હી અને ત્યાંથી આગ્રા ગયેલાં. હોટેલમાં દરેક જણની પાસે ID card હતું. પણ મારે તો પરદેશી હોવાથી પાસપોર્ટ બતાવવાનો હતો, તે વગર મને રહેવા ન દે. પાસપોર્ટની નકલ દિલ્હીમાં પડી હતી અને પાસપોર્ટ વડોદરા. મારા ભત્રીજાએ વર્ષાને ફોન જોડ્યો. “વર્ષા, ફોઈના રૂમમાં જા, તેની બેગમાંથી પાસપોર્ટ શોધી, ફોટો પાડી, અપલોડ કર.” પંદર મિનિટમાં વર્ષાએ કામ પતાવી દીધું. આવા અગત્યનાં દસ્તાવેજ હોય કે કોઈ કિંમતી ચીજ હોય, ઉર્મિલાના પૂરા પરિવાર પર સંપૂર્ણ વિશ્વાસ. આજે ભાઈની જ કંપનીમાં નાની વર્ષા MSW કર્યા પછી, Head of the Department થવા માટે સક્ષમ્ય બની છે.

ઉર્મિલાના ગામડે તેની મા, ભાઈ-બેનને શું તકલિફ છે તેનું પણ ભાભી ધ્યાન રાખતાં. બધી વાતમાં ઉર્મિલા બેનની સલાહ લેતી. થોડાં વર્ષો પહેલા એક વાત સાંભળી તેમના સરળ સંબંધ વિષે ખ્યાલ આવ્યો. બાજુનાં મોટા બંગલામાં અમેરિકાથી પ્રૌઢ પતિ-પત્ની રહેવા આવ્યાં જેનાં વાત-વ્યવહારમાં ડોલરની ચમક બધી જગ્યાએ દેખાતી. તે બહેન ઉર્મિલાની મદદ લે ત્યારે સારા એવા પૈસા અને ભેટ આપે. એક દિવસ ઉર્મિલા આવીને ભાભીને કહે કે, “બેન, આ બાજુવાળા મને કહે છે કે મારે ઘેર કામે આવી જા. મોટો પગાર અને બીજા લાભ આપીશ.” ભાભી સરળતાથી કહે, “તને સારું લાગતું હોય તો જા. મને વાંધો નથી.” એ તો ન ગઈ પણ હવે, ઉર્મિલાનાં ઘરનાં બીજે રહેવા જાય તો પણ એ બેનને છોડીને ન જાય. તેને ભાભી માટે એટલું માન કે પોતાના મોટા છોકરાઓ જો કાંઈ બરાબર ન કરતા હોય તો એટલું જ કહે કે, “બેન વઢશે.”

એક બીજી મજાની વાત…ઉર્મિલાનો દીકરો ભણવામાં નબળો. તેને ઉત્સાહ આપવા ભાભીએ કહ્યું કે, “તું હાઇસ્કૂલની છેલ્લી પરિક્ષામાં પાસ થઈશ તો તને વિમાનમાં વડોદરાથી મુંબઈ લઈ જઈશ.” પરિક્ષા તો આપી પણ પરિણામ આવતાં પહેલાં જ કહે, “બેન ચાલોને હમણાં મુંબઈ જઈએ!” અમે હસી પડ્યાં…આજનો લ્હાવો લીજીએ રે…પરિણામ પછી જવાની શક્યતા નહીં જાણીએ રે….

ઉર્મિલાએ ભાભીને ઘેર કામ કરવાનું શરૂં કર્યા પછીની મારી એ બારમી મુલાકાત હતી. ઉર્મિલાએ તેની પુત્રવધૂ અને નાના પૌત્રનો પરિચય કરાવ્યો. દીકર-વહુને માટે (ભાભીની મદદથી) અલગ ફ્લેટ હતો પણ વધારે સમય વહુને સાસુ સાથે જોતી. તે ઉપરાંત, ભાભીના માર્ગદર્શનથી ‘બિઝનેસ વુમન’ બની ગઈ હતી. જ્યાં સંપ હોય ત્યાં સુખ, શાંતિ અને સંતોષનો સહજ વાસ હોય છે.               

એક સવારે ઉર્મિલાના પૌત્રની સાથે છએક વર્ષનો છોકરો રસોડામાં રમતો હતો. મેં પૂછ્યું તો ઉર્મિલા કહે કે, “આ મારા ભાઈનો છોકરો છે. કાલે ભાઈ તો આવીને ગ્યા, પણ દશરથ જીદ કરીને અહીં રોકાઈ ગ્યો.” બાળક મારી સામે જોઈ મીઠું હસ્યો.                       

          ઉર્મિલાનો પૌત્ર અને દશરથ.       

મેં જઈને ભાભીને કહ્યું કે, “છોકરો કેવો મજાનો છે!”

“એની પાછળ તો રસભરી કહાણી છે.” ભાભીએ તેમની વિશિષ્ટ શૈલીમાં વાત કહી. ઉર્મિલાનાં ભાઈના લગ્ન પછી થોડા સમયમાં ખબર પડી ગઈ કે ‘છોકરાં નથી થતાં.’ ગામડાના કુટુંબમાં ચિંતાનો વિષય હતો. છ વર્ષ પહેલાં ઉર્મિલાની બેનને બાળક આવવાનું હતું તેથી તેનાં બા હોસ્પિટલમાં હાજર હતાં. વાતો થતી હતી તે સાંભળવામાં આવી કે… કોઈ બાઈ, છોકરાને જનમ આપીને જતી રહી છે. ગામડા-ગામમાં શોધવા જવાવાળા પોલિસનાં માણસો ક્યાંથી મળે! ડોક્ટર કહે…હવે આ બાળકને કોને સોંપવું! ઉર્મિલાનાં બા અને પરિવારે મળી બાળકને ગોદ લેવાની વાતચીત કરી અને તેને માટે જરૂરી કાગળિયાં કરાવી આ છોકરાને ઘેર લઈ આવ્યા. આ બાળકને કુટુંબીજનોનો પ્રેમ મળી રહ્યો હતો અને તેની આંખોમાં ઊજળા ભવિષ્યની ચમક દેખાતી હતી.

કેવી સરળ વાત…નહીં કોઈ કાયદાના ચક્કર કે આંટીઘૂંટી. માનવ સંબંધો કાયદાઓના ભારથી દબાઈ રહ્યાં છે તેમાં આવી અનુકૂળ હકીકત સાંભળવી ગમે. ઘણા લોકો ભાભીને કહે, “તમારે તો ઉર્મિલા સારી મળી ગઈ. અમને ય શોધી આપો ને.” પરંતુ જ્યાં રાખનારની ઉમદા સમજ અને રહેનારની પ્રમાણિકતામાં સંવાદિતા ન હોય, ત્યાં ઉર્મિલા મળવાની શક્યતા નથી.   

દાદા, પૌત્ર અને અમારી આરિયા.

ઈલા મહેતા લખે છેઃ ‘અશક્ય-શક્ય’ વાત વાંચી. બહુ સરસ લખી છે. આંખમાં પાણી આવી ગયા. આ સત્યકથાનું નામ મેં આપ્યું ઋણાનુબંધ. અમારા સંગને આ દિવાળીએ ૩૦ વર્ષ થશે. મારા બાળકો કરતાં ઉર્મિલા અને તેનો પરિવાર આપણી સાથે વધુ રહ્યાં અને અમારી ખૂબ સંભાળ રાખે છે. આતો અરસ પરસ છે. એક હાથે દેવું ને એક હાથે લેવાની વાત છે. કોઈ અનુબંધ લાગણીઓ હશે. ખરેખર આ ઋણાનુબંધ નહીં તો બીજું શું?  … ઉર્મિલાનાં ‘બેન’

સંતોષ

સ્વપ્ન સમય સાથી  સંજોગ,
 સ્વીકારું  સૌ  યોગાનુયોગ.

શક    શંકા  સંશય મતિદોષ,
વિશ્વાસે    મંગળ    સંતોષ.

સાથ સફર   જે   હો  સંગાથ,
પડ્યું  પાનું  ઝીલવું  યથાર્થ.

 સરળ સ્વચ્છ સ્ફટિક આવાસ,
 આરસીમાં   સુંદર  આભાસ.

 ભક્તને ત્યાં આવે આશુતોષ,
મધુર સબંધ  લાવે  સંતોષ.

તૃપ્ત મન  સાગર    સમાન
  વ્હાલા કે વેરીને સરખુ સંમાન.

જે  મારી પાસ   તે  છે  ઘણું,
પછી હોય છોને અબજ કે અણું.
                   ——   સરયૂ પરીખ

પ્રતિભાવઃ ખૂબ સુંદર રજૂઆત…યશવંત ઠક્કર.
—————————————————–
કુદરત અને ચિત્ર…ગીતા આચાર્ય

વિશિષ્ટપૂર્તિ. સવિશેષ…દેવિકા ધ્રુવ. પઢોરે…રાજુલ કૌશિક

સંબંધોની સવિશેષ સુગંધ…દેવિકા રાહુલ ધ્રુવ
http://વિશિષ્ટપૂર્તિ. સવિશેષ…દેવિકા ધ્રુવ. પઢોરે…રાજુલ કૌશિક

વાતમાંથી વાત નીકળી ને અનાયાસે જ એક વર્ષો જૂની સુખદ યાદ બહાર આવી.

૫૦ વર્ષ પહેલાંની એ વાત. લગભગ ૧૯૬૭-૬૮નું વર્ષ હતું. સવારની કોલેજ પછીના સમયમાં બે ચાર કલાક હું કંઈક ને કંઈક પાર્ટ ટાઈમ જોબ કરતી. એ રીતે ૬એક મહિના જેટલો સમય મને એક સામયિકમાં, ફાઈલીંગ, અનુવાદ વગેરે કરવાનું કામ મળેલ. અંગ્રેજીમાંથી ગુજરાતીમાં અનુવાદ કરવામાં ઘણીવાર તકલીફો પડતી. તે સમયે એક પિતાતુલ્ય વ્યક્તિ, જેમનો ચહેરો થોડો ફિલ્મી કલાકાર અશોકકુમારને મળતો આવતો હતો તેમ મને હંમેશા લાગતું. તેઓ મને ખુબ શાંતિથી અને સરસ રીતે માર્ગદર્શન આપતા. મારી નાની વયે નોકરી કરવાની પરિસ્થિતિ અંગે તેમને અપાર અનુકંપા હતી એ મને સતત અનુભવાતુ. મારા મનને પણ સારું લાગતુ. તેમની પાસેથી ઘણું ઘણું શીખવાનું મળતું. ૬-૭ મહિના જેટલો સમય એ રીતે કામ કર્યા પછી તો પરીક્ષાને કારણે અને ફુલ ટાઈમ વધુ સારી જોબ મળવાને કારણે પણ મેં એ કામ છોડી દીધું.

વર્ષો વીતતા ગયાં. મારા લગ્ન થયા, સંસાર શરૂ થયો, નસીબના પાંદડા ફરતા ગયા.૧૯૮૦માં હું અમેરિકા આવી. પિતાતુલ્ય એ વડિલની યાદો પર સમયના થરો ચઢ્યા. સમય અને સંજોગોની સાનુકૂળતા થતાં ધીમી પડેલી મારી કલમ સળવળીને વેગીલી બની. એમ કરતા કરતા ૨૦૦૮માં મારું પ્રથમ પુસ્તક પ્રકાશિત થતા એ અરસામાં ભારતની મુલાકાત લેવાનું બન્યું.

જોગાનુજોગ, કોઈકના કહેવાથી એક અજાણ્યા લેખિકા બહેનને મળવાનું થયું. શાંત અને સૌમ્ય વ્યક્તિત્વ. વાતો પણ સાહિત્યિક અને મનને ગમે તેવી. મળવાનું ગમ્યું. પહેલી અને એ એક મુલાકાત…. કેવી અજબ રીતે,  વર્ષો  પહેલા સાંપડેલ વડિલનું સ્નેહઝરણ, નવા નકોર મૈત્રીના સરોવર સુધી ખેંચી ગયું!

ખૂબ મઝાની વાત છે આ.  તે બહેન સાથે એકમેકના સાહિત્યિક પરિચય અને થોડીઘણી સામાન્ય વાતચીતને અંતે છૂટા પડતી વખતે અમારી વચ્ચે કંઈક આવો વાર્તાલાપ થયો.

“ચાલો, હું હવે રજા લઉં.”

“હા, મારે પણ પપ્પાને મળવા નીકળવું જ છે. પણ ફરી ચોક્કસ મળીશું હોં” તેમણે કહ્યું.

‘હું રીક્ષામાં જાઉં છું. એ જ રસ્તો હોય તો તમને ઉતારી દઉં.” મેં કહ્યું.

સદભાગ્યે જાણે ભવિષ્યની આગાહી આપતો હોય તેમ અમારો રસ્તો એક જ નીકળ્યો. પછી તો રીક્ષામાં  અમે બીજી થોડી વાતો કરી ન કરી ત્યાં તો તેમનું ઘર આવી ગયું.  કોણજાણે  કેમ કયા નાતે, ખબર નથી પણ મેં તેમને તેમના પપ્પાનું નામ પૂછ્યું અને જવાબ સાંભળતાની સાથે પળવારમાં તો હું પેલા ૧૯૬૭-૬૮ના વર્ષમાં ઉંચકાઈને  ફેંકાઈ. એટલું જ નહિ, પૂછવાને બદલે, કોઈક જાગી ઉઠેલા હકપૂર્વક  ‘હું તમારે ઘેર તમારી સાથે જ અંદર પણ આવું છું’ કહીને રીક્ષામાંથી ઉતરી તેમની સાથે જ ચાલવા પણ માંડ્યું.  બહુમાળી ફ્લેટના દરવાજે પહોંચતા, બારણું ખોલતા જ, ‘રોકીંગચેર’માં બેઠેલ તેમના પપ્પા સાથે મારી નજર મળી.  મારા અસીમ આશ્ચર્ય વચ્ચે, પચાસેક વર્ષ જૂના પોપડા એક પળમાં ખરી પડ્યા અને એ પિતાતુલ્ય વડિલે મારા તરફ  ઝીણી આંખે, વિસ્મયપૂર્વક જોઈ  ‘દેવી, તું ?” કહી  દીકરીની જેમ ખૂબ વાત્સલ્યપૂર્વક આવકારી.  મારા તો રૂંવાડા ખડા થઈ ગયા. કેવી અદભૂત અને વિરલ ઘટના હતી એ? અજીબ દાસ્તાન… ક્યારે શરૂ થઈ અને કેવો વળાંક લઈ રહી હતી!

મન પ્રસન્ન પ્રસન્ન થઈ ગયું. વિચારપંખી જૂની સ્મરણ-ડાળ પર ફરી એકવાર ઝૂમવા લાગ્યું.

બસ, ત્યારથી શશીકાંત નાણાવટી, મારી અને તેમની દીકરી, રાજુલ કૌશિકની મૈત્રીનો એક સેતુ બની ગયા.

એક અમેરિકન કવિએ સાચું જ કહ્યું છે કે, “The extent and duration of time do not matter much. The worth can be felt even in a very short moment.” અમે માત્ર બે જ વાર અલપઝલપ  જ મળ્યા છીએ પણ લાગે તો એવું કે વર્ષોથી જાણે રોજ મળીએ છીએ.

આજે આ આખી યે વાત સરયૂબેનની સાહિત્યિક મૈત્રી થકી ફરી એકવાર રણઝણી ગઈ. તે પણ યોગાનુયોગ કે ઋણાનુબંધ? સંબંધોની સવિશેષ સુગંધ તે આનું જ નામ ને?

દેવિકા રાહુલ ધ્રુવ Devika Dhruva. http://devikadhruva.wordpress.com
————–

પઢો રે ગુગલ રાજા રામના…વાર્તા. લે.રાજુલ કૌશિક

હેલ્લો મમ્મી, એક ગુડ ન્યુઝ છે. યુ આર ગોઇંગ ટુ બી અ ગ્રાન્ડ મધર. હવે તો મમ્મી તારે અમેરિકા આવવુ જ પડશે. અત્યંત ઉમળકાભેર એની મમ્મીને સારા સમાચાર આપ્યા અને એટલા જ ઉમળકાભેર મમ્મીએ અમેરિકા આવવાની સંમતિ પણ આપી દીધી. અને આપે જ ને વળી ! દિકરીના ત્યાં દિકરીનો જન્મ થવાનો હતો.  જાણે નિયતીનુ ફરી એક વાર શૈશવ  ઘરમાં રમતું થવાનુ હતુ પણ એ પોતાના આંગણમાં નહી પરદેશમાં …કારણ  ! બેબીનો જન્મ  અમેરિકામાં થાય તો એ  જન્મતાની સાથે જ અમેરિકન સિટિઝન બની જાય ને ? નહીં તો ખરેખર તો નિયતીએ અહીં પોતાની પાસે  જ ડિલિવરી માટે આવવાનુ હોય ને?

નિયતીમાં જેટલો સમય પોતે આપી શકી નહોતી એ બધો સમય વ્યાજ સાથે કાહિની સાથે એ વ્યતિત કરશે એવુ મનોમન સ્વપ્ન પણ જોઇ લીધું. જૂનમાં  બેબી શાવર પહેલા જ અલકા અમેરિકા પહોંચી ગઈ. રંગે ચંગે બેબી શાવરનો પ્રસંગ આટોપાઇ ગયો.

ઓગસ્ટના  નિર્ધારિત દિવસે અને સમયે કાહિનીની સવારી પણ આવી ગઈ. અમેરિકા જો હતુ . અહીં તો બધુ જ સમયસર કામ થાય. વળી પાછા લાડ, પ્યાર દુલાર-ખાના-ખિલાનાનો સિલસિલો ચાલ્યો તે છેક અલકાના પાછા આવવાના દિવસ સુધી.

પણ હવે શું? અલકાને થોડી ચિંતા થવા માંડી. બે કારણે –એક તો એને પોતે  કાહિની સાથે જે મમતાથી જોડાઇ ગઈ હતી તો એને મુકીને જવાનુ  એટલુ તો વસમુ લાગતુ હતુ કે જાણે નિયતી પરણીને પહેલી વાર અમેરિકા આવી ને લાગ્યુ હતું અને બીજુ આટલી નાની સાવ ત્રણ મહિનાની દિકરીને લઈને નિયતી કેવી રીતે પહોંચી વળશે? પણ સમીરે અલકાને  વિશ્વાસ અપાવ્યો,

“મમ્મી તમે જરાય ચિંતા ના કરતા. હું છું ને? નિયતીને  બધી જ મદદ કરીશ. (છુટકો છે ભાઇ, અમેરિકામાં રહીને તો એ સિવાય ક્યાં ચાલવાનુ છે?) અને મમ્મી અમને  તો બધી જ માહિતી ગુગલ પર મળી જાય છે. કંઇ પણ નાની અમસ્તી મુંઝવણ હોય તો એનો રસ્તો પણ ગુગલ સર્ચમાં મળી જશે.” (ખરી જ વાત છે ને? ગુગલે  તો જે  ફ્રેન્ડ -ફિલોસોફર-ગાઇડ અને ગોડ ફાધરનો રોલ ભજવવા માંડ્યો છે તે?)…અને અલકાને  નિરાંત થઈ ગઈ. બંને જણ ટેક્નૉસાવી જો હતા તે! હવે કોઇ ચિંતા જ ક્યાં રહી? અલકા હાથમાં બિસ્તરા -પોટલા અને મનમાં નિશ્ચિંતતા લઈને ઇન્ડીયા પરત થઈ.

માગ્યા માર્ગદર્શન ગુગલ પર મળી જતા હતા. કાહિનીને કેવી રીતે સુવાડવી , કેવી રીતે નવડાવવી- ક્યારે કેટલી વાર ખવડાવવુ..ટપાટપ ગુગલ પર નાખોને લો હાજર છે તમામ હથિયાર. મોર્ડન મમ્મી પપ્પા હતા ને ? બધો ઉછેર અમેરિકન સ્ટાઇલથી જ કરવો હતો.

આમાં એક વાતની ખબર હતી કે અમેરિકામાં  અમેરિકનો અને  ડૉક્ટરો પણ બેબીને પહેલેથી જ એકલા ઊંઘાડવાની ટેવ પાડવાના હિમાયતી છે.  પણ કેવી રીતે ? એકાદ વાર મંથલી ચેક અપ વખતે ડૉક્ટર સાથે અછડતી વાત થઈ હતી અને હવે એને અમલમાં મુકવાનુ હતુ પણ કેવી રીતે? ચાલો  નાખો ગુગલ પર..

ગુગલ મહારાજની સલાહ લઇએ. ગુગલે સલાહ આપી. બેબીને એના રૂમમાં એકલુ  મુકી દેવાનુ . જો કે શરૂમાં રડશે પણ ખરુ. એકાદ કલાક સુધી્માં  શાંત થઈ જવુ જોઇએ. એમ કરતા ધીમે ધીમે ટેવ પડશે.

ચાલો શુભસ્ય શિઘ્રમ! સારા કામમાં વળી ઢીલ શેની? કલ કરે સો આજ ,આજ કરે સો અબ..રાત્રે કાહિનીની ક્રીબ એના અલગ રૂમમાં મુકી દેવામાં આવી અને કાહિનીને એકલી એની ક્રિબમાં. બારણું બંધ કરીને માસ્ટર બેડ રૂમમાં બેસી ગયા સમીર અને નિયતી. દસ મિનિટ ,વીસ મિનિટ ત્રીસ મિનિટ … કાહિનીનુ રડવાનુ તો બંધ થવાનુ નામજ  નહોતુ લેતુ. કાહિનીના રડવાનો અવાજ સતત આવતો હતો….
“બટ, ઇટ્સ ઓકે. કાહિનીની જોડે આપણે પણ ટેવાવુ તો પડશે જ ને?”  કલાક થવા આવ્યો પણ આ તો રડવાનું ચાલુ જ હતુ… “હવે સમીર?” નિયતીએ આઇ.ટી પ્રોફેશનલ પતિદેવ સામે નજર માંડી.

“વેઇટ, લેટ મી ચેક ઓન ગુગલ.” સમીરે એની વાજા પેટી ખોલી. અલકા એને હંમેશા વાજા પેટી કહેતી…અને બીજી જ મિનિટે બેઉ સફાળા દોડ્યા કાહિનીની રૂમ તરફ…

કારણ? ગુગલ મહારાજની સલાહ પ્રમાણે આવી ટેવ પાડવા માટેનો યોગ્ય સમય હતો બાળક જ્યારે આઠ મહિનાનુ થાય ત્યારે… અને અત્યારે  કાહિનીને થયા હતા મહિના પુરા ચાર.

જય હો ગુગલ દેવકી !!!!!!!

Rajul Kaushik
http://www.rajul54.wordpress.com

મિત્રો સાથે વાતો. વાર્તા-કવિતા સરયૂ પરીખ. કાવ્ય.હરીશ દાસાણી

http://મિત્રો સાથે વાતો. વાર્તા-કવિતા સરયૂ પરીખ. કાવ્ય.હરીશ દાસાણી

ઉન્માદ અને ઉદાસી…    લે.સરયૂ પરીખ

એ દિવસે અમારી સેવા-સંસ્થામાં એક ભદ્ર મહિલા આવી…ગોરો વાન અને ભરાવદાર બાંધાવાળી, આદર્શ ગૃહિણી સમી લાગતી હતી. હિન્દીભાષામાં તેણે મારી સાથે વાતચીત શરૂ કરી.

“મારું નામ શોભા. મારા પતિને છૂટાછેડા લેવા છે. તેની ફરિયાદ છે કે હું થોડી ગાંડી છું અને મારા કારણે અમારી દીકરી બગડી ગઈ છે. નાનપણથી મારો સ્વભાવ અસ્થિર કહેવાતો. પણ આપણા જૂના રીતરિવાજ પ્રમાણે કેળવાયેલી છોકરીની જાત…નમ્રતા સ્વભાવમાં વણાયેલી હોવાથી મારું જીવન ઠીક જઈ રહ્યું હતું. પરંતુ મારી અમેરિકામાં ઊછરેલી કિશોરવયની દીકરીની શું વાત કરું? …તેનામાં ઉન્માદ અને ઉદાસીનો અતિરેક જોતા અમે તેને મનોચિકિત્સક પાસે લઈ ગયા ત્યારે આ સ્વભાવને નામ મળ્યું, ‘બાયપોલાર’ અને મારા પતિને ખાત્રી છે કે, મારી દીકરી મારે લીધે, વારસાગત બાયપોલાર છે.”

“તમારા પતિ અત્યારે ક્યાં રહે છે?” મેં સવાલ પછ્યો.

“અમે એક જ ઘરમાં રહિયે છીએ. અમારા વચ્ચે કડવાહટ નથી પણ ગમગીની છે, નિરુત્સાહી સહજીવનથી તે દૂર જવા માંગે છે. મુશ્કેલી એ છે કે, તેમણે નક્કી કરેલા વકીલ પાસે જ જવાનું અને તેની વિચારણા પ્રમાણે જ ભાગલા પડે, એવી તેમની જોહુકમી છે, અને તે વાત મને માન્ય નથી. તેથી મારે તમારી સંસ્થાની મદદની જરૂર છે, તમારા તરફથી માનસિક સહારાની જરૂર છે.” શોભાની છૂટાછેડાની કોર્ટની તારીખ નજીક આવી રહી હતી.

“તમારી દીકરી હાઈસ્કૂલમાં ભણે છે અને તમારી સંભાળમાં છે, ખરું?” મેં સવાલ પૂછ્યો.

“અમે ત્રણ જણા એક જ ઘરમાં – પણ જાણે એકલાં છીએ. અમારો નોકરિયાત દીકરો સ્વતંત્ર રહે છે અને ક્યારેક જ મળવા આવે છે. એને અમારા જીવનમાં રસ નથી,” શોભા ઉદાસી સાથે બોલી.

ચાર દિવસ પછી મળવાનું નક્કી કરી શોભા વિદાય થઈ. શોભાની વાત સાંભળ્યાં પછી મેં બાયપોલાર વિષે વાંચ્યું… “બાયપોલાર ડિસઓર્ડર. આ બીમારીના પ્રમુખ લક્ષણ વ્યવહારમાં બદલાવ આવવો છે. દર્દી જેમાં અતિશય ઉત્સાહ અને અતિશય નિરાશા જેવા મૂડના, બે અંતિમો વચ્ચે ઝોલાં ખાધા કરે. થોડાં લોકો સ્વભાવથી અસ્થિર હોય છે, જેનો અર્થ એવો નથી કે તેઓ બીમાર છે. સામાન્ય રીતે બાયપોલાર ડિસઓર્ડરના પ્રાથમિક લક્ષણો કિશોરાવસ્થા અને યુવાનીના પ્રથમ ચરણમાં જ જોવા મળી જાય છે. નિરાશામાં વ્યક્તિ ખૂબ જ નિષ્ક્રિય થઇ જાય છે અને ઉન્માદમાં ખૂબ જ સક્રિય થઇ જાય છે. લગભગ 50 ટકા લોકોમાં આ વિકાર વારસાગત હોય છે. બંને પ્રકારના એપિસોડ્સની દવાઓ પણ અલગ-અલગ હોય છે. અનેકવાર આ વિકાર આપમેળે પણ ઠીક થઇ જાય છે પરંતુ સાવધાની માટે મનોચિકિત્સક પાસે સલાહ લેવી જરૂરી છે. ઘણા કલાકરો જેવા કે, મહાન સંગીતકાર બિથોવન, નારીવાદની પ્રણેતા વર્જિનિયા વુલ્ફ, મહાન પેઇન્ટર વાન ગોગ વગેરે પણ આ રોગના શિકાર હતા.”

મનઝૂલો ઝૂલે,
ભાવોના ઠેસ હલેસે, પલના પલકારે ડોલે,
જતન પતન જોળ રે
સ્તુતિ-સુમન ફાલે મ્હાલે, ઊડ ઊડ પતંગા પાંખે,
પાંપણના શુષ્ક પ્રહારે, નીચે ઝૂલણ ઝાલે રે
મનઝૂલો ઝૂલે

એ દિવસે, મળવાના સમય કરતા શોભા થોડી મોડી આવી. “મોડું થઈ ગયું માફ કરજો… પણ ગઈ રાતના નવેક વાગે મારી દીકરી, અમને ન ગમે તેવા કપડા પહેરી, બહાર જવા નીકળી. એક તો ચાલુ સ્કૂલના દિવસો, અને તેના મિત્રો સામે મને અણગમો હોવાથી મેં તેને જવાની ના પાડી. મને ગાંઠતી નહોતી તેથી મારા પતિ વચ્ચે પડ્યા અને પરાણે તેના રૂમમાં ધકેલી… કકળાટ થઈ ગયો. અમારા ત્રણે માટે રાત અને સવાર બહુ ખરાબ હતી.” શોભા ચિડાઈને બોલી, “છોકરીનો ગુસ્સો તેનો બાપ મારા પર ઉતારે છે.”

મેં તેને ઠંડુ પાણી આપી શાંત થવાનો સમય આપ્યો. પછી મેં કહ્યું કે, “અમે એક સેવાભાવી વકીલની સલાહ લીધી છે. તેની સાથે તમારી મુલાકાત ગોઠવી તમારો મુકદ્દમો તૈયાર કરી શકશું.”

આ વાતથી શોભાના ચહેરા પર ચમક આવી. “મારી દીકરી છે અને મને વ્હાલી છે. હું એને નોધારી છોડીશ નહીં. ભલે ગમે તે થાય.” થોડા દિવસોમાં તૈયારી થઈ ગઈ અને કોર્ટનો દિવસ આવી ગયો. છૂટાછેડા પહેલા, સમજાવટ-સુલેહ(mediation), કરાવવા માટેની કારવાહી મહિનાઓ પહેલા થઈ ગઈ હતી તેથી હવે કોર્ટનો ફેંસલો છેલ્લો હતો. એ દિવસે, હું અને મદદગાર વકીલ, શોભાની રાહ જોતા ઉભાં હતાં.

અમારા આશ્ચર્ય વચ્ચે, શોભા, તેનો પતિ અને વકીલ સાથે આવ્યા. મેં શોભાને પ્રશ્ન કર્યો તો એ કહે, “એક ઘરમાંથી નીકળી એક જ કોર્ટમાં જવાનું હતું, તેથી અમે સાથે આવ્યાં.” મને આ સરળ જવાબથી આનંદ થયો.જજની સામે પણ શોભા અને તેનો પતિ યોગ્ય રીતે વર્તતા હતા. શોભાને અમારા વકીલની મદદથી થોડો વધારે ફાયદો થયો અને છૂટાછેડા થઈ ગયા. પતિનો ચહેરો ઉદાસ હતો અને શોભાની આંખો ભીની હતી. પતિ ઘર છોડીને જતો રહેવાનો હતો. પરંતુ શોભાની આંખોમાં પતિની વાપસીનો ઇંતઝાર-એતબાર ઝળકતો હતો.

શોભા બોલી, “હવે મારે છોકરીને કેમ સંભાળવી એ વાતથી ગભરામણ થાય છે. એમને બોલાવીશ તો મદદમાં આવશે પણ અત્યારે તો મને એક પગની આગળ બીજો પગ કેમ મૂકું…તેની મૂંઝવણ છે.”

શોભાને પોતાની અવ્યવસ્થિત હાલત અને તેમાં વળી દીકરીની માનસિક બીમારી, ભવિષ્યની મુશ્કેલીઓની કલ્પનાથી જ ડર લાગતો હતો. તે દિવસે તો હું તેને સહારો આપી શકું પણ પછી શું! એટલું જરૂર કરી શક્યા કે, તેને Bipolar Support Group and Bipolar Treatment Optionsની માહિતી આપી અને તેને સાથે લઈ જઈને સંવેદનશીલ સભ્યોની ઓળખાણ કરાવી.

વેરવિખેર
ગૂંથેલા માળાના કુંજન ને ગુંજન,
ઓસરતા ભીને અવસાદે.
ખુલ્લા ખાલીપાનાં ખોખાંને આજ
સૌ ધીરે ધીરે કરતાં નોખાં.

વેગે વિખરાતી નાની શી દુનિયા
ને કેટલાં દૂર જઈ પંહોચ્યાં!
ઓળંગી અવધી તણાયે પ્રવાહમાં
પાંદડીઓ અળગી વહેણમાં.

સંધ્યાના ઓળાઓ પોકારે વાળવાં
પણ, મારગ ભાસે છે મૃગજળ સમા.
ગાણાં સમાઈ ગયાં સૂના સન્નાટામાં
વિહ્વળ રે વ્હાલપ લિસોટા.
                                 ——- saryuparikh@yahoo.com
==========================================================

બે કાવ્યો

ક્ષર-અક્ષરની ભીતર…હરીશ દાસાણી

શબ્દની ભીતર છૂપાયા કોઈ અક્ષરમાં મળે.
જે મળે અક્ષરમાં એ કયારેક તો ક્ષરમાં મળે.
આ હવામાં હરક્ષણે મારા જ હસ્તાક્ષર મળે.
રામ હો કે કૃષ્ણ હો, ઇચ્છા જ ઇશ્વર થઇ મળે.
કંઈ નથી આકાશમાં એવું બધાં કહેતાં રહે.
હું જોઉં છું કે તેજબુટ્ટાથી ભરેલી રેશમી ચાદર મળે.
અંધ હો ધૃતરાષ્ટ્ર કિંતુ વેર તો ઝળહળ મળે.
હર પળ શકુનિને સ્મરે, હર પળ કપટનું શર મળે.
—-
પહેલી પંક્તિમાં વૈજ્ઞાનિક તથ્યનું કથન છે. તેથી જ ‘કંઈ નથી આકાશમાં’ એવું બધાં કહેતાં રહે. આ સામાન્ય રીતે સ્વીકૃત વાત છે કે આકાશમાં જે નિર્લેપતા છે તેને કારણે બધું તેમાં છે અથવા તેમાં કંઈ નથી. આ બંને વાતો અલગ અલગ દ્રષ્ટિકોણથી સાચી છે. 
હરીશ દાસાણી.   harishdasani5929@gmail.com
———

અધ્યાત્મ
એક પગલું આગળ ને બે પગલાં પાછળ,
એવી  અધિ આતમની ગતિ  સતસંગી,
એવી  અધિ આતમની ગતિ….

આજ લગી જાણ્યું સંસાર એ જ સર્વસ્વ,
કેટલાં  જતનથી  જીરવેલું  વર્ચસ્વ,
સાધન  હું  એને બનાવું   રે સાધુ,
એવી  અધિ  આતમની  ગતિ….

સુંદર  મુજ આવરણ  સજાવ્યું  સર્વોત્તમ,
અંતરનુ મંદિર ને વસતાં ત્યાં પુરુષોત્તમ,
અક્ષર આ ક્ષરમાં સમાયું રે સાક્ષર,
એવી અધિ આતમની  ગતિ….

ક્વચિત એ મંદમંદ ક્ષણમાં એ  તિવ્રત્તમ,
શરીર મન બુદ્ધિની પગથીની ઊતર-ચડ,
ઉગમ આગ મૂલાધાર લાગી રે ગુરુજી,
એવી અધિ આતમની ગતિ….
                   ——-   સરયૂ પરીખ

અધ્યાત્મ સાધનામાં વિદ્યાર્થીને પ્રગતિ થતી લાગે ત્યાં પાછી અસફળતા પણ લાગે.
પ્રતિભાવઃ વાહ! “અક્ષર આ ક્ષરમાં સમાયું” આત્મા અને તેનું આવરણ…સુંદર રચના. અંબુભાઈ શાહ.
———
http://www.saryu.wordpress.com
રંગોળી… ઈલા મહેતા

મિત્રો સાથે વાતો. ૧૪ ભણાવતા…સરયૂ પરીખ

   ભણાવતા– ભણી લીધું        ૧૪ સત્યકથાઃ સરયૂ પરીખ

http://મિત્રો સાથે વાતો. ૧૪ ભણાવતા…સરયૂ પરીખ

હું વિજ્ઞાનની વિદ્યાર્થિની, શિક્ષક તરીકે કેવું કામ કરી શકીશ તે વિટંબણા સાથે Literacy Council, અક્ષરજ્ઞાન આપતી સ્થાનિક સંસ્થાની ઓફીસમાં મળવા ગઈ. સામાન્ય વસાહતનાં નાના મકાનમાં ઉત્સાહ અને આવકારનું વાતાવરણ હતું અને તેનું કારણ તેની નાજુક અને ચેતનવંતી વ્યવસ્થાપક શેલીને કારણે હતું. તેનાં હાસ્યભર્યા સ્વાગતથી જ મારો આત્મવિશ્વાસ ઊંચે સ્તરે પહોંચી ગયો.

“હું થોડાં સમયથી હ્યુસટનમાં રહેવાં આવી છું અને મારે સેવાનાં કામમાં જોડાવું છે. મારી પાસે કોલેજનું શિક્ષણ છે પણ શિક્ષક તરીકેનો અનુભવ નથી.” મારો પરિચય આપતાં મેં જણાવ્યું અને શેલીએ મને પોતાનાપણાથી આવકારી લીધી.

પુખ્ત ઉંમરના વિદ્યાર્થીઓને અંગ્રેજી શીખવતી સેવાસંસ્થા સાથે જોડાવા માંગતા સભ્યોને માટે તાલીમ ક્લાસ હોય છે તેમાં હું જોડાઈ. શનિવારે આખા દિવસનો કાર્યક્રમ હતો. હું કોઈને ઓળખતી ન હતી. લંચ સમયે, મેલીંગ નામની બહેન મળતાવડી લાગી. એણે મને એકલી જોઈ બાજુના ટેબલ પર સાથે બેસવા બોલાવી. બધા સાથે પરિચય થયો. અમેરિકન રોબીન, ખૂબ ગોરી, માંજરી આંખોવાળી અને મીઠા સ્મિતવાળી હતી, જેણે અડતાલીશ વર્ષની ઉંમરે ટીચર બનવાનું સ્વપ્ન પૂરું કર્યું હતું અને નોકરીની રાહમાં હતી. પનામાની મેલીંગ, નિવૃત્ત થયેલ શિક્ષિકા હતી. જીની, કેનેડાની હતી, પણ એન્જિનીઅર પતિ સાથે વર્ષોથી અમેરિકામાં રહેતી હતી. ટાસ્મેનિઆની માર્ગરેટ, અનોખી તરી આવે તેવા વ્યક્તિત્વવાળી હતી. સેવા કરવા જવાનો પહેલો લાભ…મને ચાર નવી બેનપણીઓ મળી અને તેમની સાથેની વર્ષોની મૈત્રી દરમ્યાન વિવિધ દેશો અને ધર્મોનો અનાયાસ અભ્યાસ થયો.

મારી પહેલી વિદ્યાર્થિની, રોઝા, મેક્સિકોની હતી. તેની સ્પેનિશ અને મારી અંગ્રેજીની સમજ-ગાડી ધીમેધીમે આગળ ચાલી. રોઝા ચાલીસ વર્ષની હતી પણ કદ બહુ નાનું હતું અને અપેક્ષાઓ ઘણી મોટી હતી. તેની માતા સાથે થતાં અણબનાવ વિષે ફરિયાદ કરતી જાય અને ભણતી જાય. મને સમજાયું કે ગમે તે સામાન્ય વ્યક્તિને પોતાની મુશ્કેલીઓ અસામાન્ય લાગે છે. થોડા સમયમાં રોઝાને કોઈ નોકરી મળતાં તેણે આવવાનું બંધ કર્યું. દરેકમાં ‘હું પણા’નું પ્રમાણ પોતે કેવા દેખાય છે! કેવા પૈસાદાર છે! તેના પર આધારિત નથી પણ અંતરગત સ્વભાવ પર આધારિત છે. 

પછી આવી બહુ ભોળી અને મંદબુદ્ધિ આફ્રિકન-અમેરિકન, બાર્બરા. તેની વાતચીત કરવાની રીત મારે માટે નવી હતી. આડત્રીસ વર્ષની બાર્બરા તેના બે બાળકો, ઓગણીસ વર્ષની દીકરી અને સત્તર વર્ષના દીકરા સાથે માતા-પિતાને ઘેર રહેતી હતી. બન્ને બાળકોના પિતા ક્યાં છે તે પત્તો નહોતો. આટલી નાની ઉંમરે બાળકો! એ સવાલના અનુસંધાનમાં તેણે તરત કહી દીધું કે, તે હવે સાવધાન છે… તે ઉપરાંત, ‘ટ્યુબ ટાઇ’ કરાવી દીધી તેથી ‘વધારે બાળકો નહીં થાય.’

બાર્બરા હોસ્પિટલમાં સફાઈ કામ કરતી હતી. હાઇસ્કૂલ પાસ કહેવાય કારણકે નપાસ નહોતા કરતા. અંગ્રેજી સુધરે તો પોસ્ટલ સર્વિસમાં પરિક્ષા પાસ કરીને સારી નોકરી મળે તે આશયથી મારી પાસે ભણવાનું શરૂ કર્યું હતું. તેને નજીક પડે તે લાઇબ્રેરીમાં ખાસ પરવાનગી લઈ હું તેને સપ્તાહમાં બે વખત મળતી. મજાની વાત એ હતી કે, જે સમય નક્કી કરીએ તેનાંથી પંદર મિનિટ મોડા આવવાની તેની પધ્ધતિનું અનેક વખત પુનરાવર્તન થતું. જે હું કહું તે હસીને સાંભળી રહે ત્યારે તેનાં મોઢામાં એક સોનાનો દાંત હતો તે ધ્યાન ખેંચે. બીજા દાંતમાં તકલિફ થતાં તેને ઠીક કરાવવા બાર્બરા કોઈ મફતમાં ચાલતા ક્લિનીકમાં જતી હતી. એક દિવસ આવીને કહે કે,

“મારી સારી દાઢ ડેન્ટિસ્ટે ભૂલમાં કાઢી નાખી.” બાર્બરાને પોતાનો મુદ્દો સમજાવવાની તકલિફ હતી એ વાત ખરી, પણ આવી મોટી ભૂલ! અને તેને માટે ન કોઈ વળતર કે ન ડેન્ટિસ્ટ માટે સજા! અબૂધ લોકોની કેટલી હદ સુધી અવગણના થતી હોય છે!! 

બાર્બરાનું અંગ્રેજી તો ખાસ ન સુધર્યું, પણ મારી મદદથી પોસ્ટલ પરીક્ષાની તૈયારી કરતા ઘણી સમજ વધી… ભલે પાસ ન થઈ. બાર્બરાની દીકરી પણ કમાવા માંડી હતી. બાર્બરાએ પોતાનું ઘર ખરીદવા માટે પ્રયત્ન શરૂ કર્યા. મેં રીઅલએસ્ટેટ એજન્ટ તરીકે બહુ વર્ષો પહેલાં કામ કરેલું.  બાર્બરાને હ્યુસ્ટનના એજન્ટ ઊઠાં ન ભણાવે એ માટે હું ચાંપતી નજર રાખતી હતી. નાના મોટા કેટલાયે પ્રશ્નોનો નિકાલ કરવામાં તેને મદદ કરવાની તક મળી. ત્રણ વર્ષમાં…મારી સાથેનાં અભ્યાસના પરિણામ રૂપે, બાર્બરાની જાણકારી ઘણી વધી, અને એક ગૌરવશાળી મકાનમાલિક બની. બાર્બરાના સાથમાં મને અભણ લોકોની મુશ્કેલીઓ સ્પષ્ટ રીતે ધ્યાનમાં આવી. ભણવું હોય અને મગજ સાથ ન આપે એ એક મોટી લાચારી છે. અને દુનિયામાં ચાલાક માણસોનું વર્ચસ્વ વિસ્તરેલું છે… “બુધ્ધિ અતિ બલવાન.”

ચોથા વર્ષે મૂંગી-બહેરી ટીએનનો મને પરિચય કરાવવામાં આવ્યો અને તેને અંગ્રેજી શીખવતા મારા જીવનનો સાવ અજાણ્યો દૃષ્ટિકોણ મુખરિત થયો. મલેશિયાથી આવેલ ચાઇનીઝ કુટુંબની ટીએન, હાઇસ્કૂલ પાસ હતી પણ કોલેજમાં જવા માટે અંગ્રેજી ભાષામાં કાબેલિયતની જરૂર હતી. ટીએનને શીખવતા મારું પણ અંગ્રેજી વ્યાકરણ સારું થયું. પછી તો કોલેજના અભ્યાસમાં પણ ટીએનને મદદ કરવાનું ચાલું રહ્યું. અમારે ઘેર આવીને કે કોલેજના કેમ્પસ પર કે અહીંતહીં અમે ભણવા-ભણાવવા ગોઠવાઈ જતાં. ટીએન ગ્રાફિક ડીઝાઈનમાં કોલેજ સ્નાતક બની શકી છે. ટીએન મારા જીવનમાં આવી, અને છેલ્લા પંદર વર્ષથી રોકાઈ ગઈ છે. હમણાં કોવિદ-૧૯ની તકલિફ વખતે પણ અમારી મદદ તેને પંહોચી હતી.

એક ખાસ અનુભવ મને બૌધ-ધર્મની સાધ્વીઓ સાથે થયો. શિક્ષણ સંસ્થામાં લગભગ આઠ સાધ્વીઓ અને બે સાધુઓ અંગ્રેજી શીખી રહ્યાં હતાં. એમનાં સેવા-શિક્ષક જતા રહ્યાં તેથી મારા પર એ જવાબદારી આવી. વાળ નહીં કે કોઈ અલંકાર નહીં, બધાં એક સરખા સાદા સફેદ અને વાદળી રંગના પહેરવેશમાં ભણવા માટે ઉત્સુક દેખાતાં. નાનીસી વાત પર તેમનાં ચહેરા પર શાંત સરળ હાસ્ય બહુ જ સહજ રીતે ખીલી ઊઠતું. સાધ્વીઓનો પરિચય વધતાં એમણે શેલી અને મને તેમનાં આશ્રમમાં બપોરનો પ્રસાદ લેવા આમંત્ર્યાં હતાં. તેમનું પ્રેમાળ સ્વાગત અને સાદો ખોરાક પીરસવાની રસમ વિશિષ્ટ હતી.

હ્યુસ્ટનમાં ભગવાન બુધ્ધના બે આશ્રમો છે. મારા વિદ્યાર્થીઓ વિએટનામી હતાં અને તેમનો આશ્રમ ચિન્મયામિશનની સામે જ હતો. મારા વિદ્યાર્થીઓમાં એક અગ્રગણ્ય સાધ્વી હતાં તેમને હું ચિન્મયા- મઠના આચાર્યને મળવા લઈ ગઈ હતી. બન્ને સંત વ્યક્તિઓ એકબીજાનાં પરિચયથી પ્રસન્ન થયાં અને પ્રસંગોપાત આપસમાં પોતાના વિભાગમાં કાર પાર્ક કરવા દેવી વગેરે સહાયતા કરવા માટે સહમત થયાં. મારા વિદ્યાર્થીઓને પોતાના દેશ પાછાં ફરવાનો સમય આવી ગયો. છેલ્લા દિવસે ગુરુદક્ષિણામાં ફૂલ, ફળ આપ્યાં અને એક સાધ્વીએ સ્કાર્ફ આપેલો તે વર્ષો પછી પણ તેમનાં મધુર સાથની યાદ આપે છે.

ગયા વર્ષે ઓસ્ટિનથી હ્યુસ્ટન ગઈ અને એક મિત્રનાં બેસણામાં જવાનું થયું. હું લોકોના મહેરામણમાં નજર ફેરવતી હતી ત્યાં દૂર સોફા પરથી શેલી મને જોઈને સફાળી ઊભી થઈ ગઈ.

“ઓહો, સરયૂ! કેટલા બધા વર્ષો પછી ફરી મળ્યાં!” શેલી દસેક વર્ષથી નિવૃત્ત થઈ ગયેલી. એંશી વર્ષથી પણ વધું ઊંમરની, તો પણ ચેતનવંતી હતી.  શેલીને Literacy councilમાં વીશ વર્ષ પહેલાં મળવાનું અને ફરીને એ દિવસે મળવું … જાણે એક આવર્તન પૂરું થયું હોય તેવું લાગ્યું. મારા જીવનમાં મેં જોયું કે લગભગ એક વિષય પર અમુક વર્ષો પ્રવૃત્ત રહ્યાં પછી આપોઆપ એ કર્તવ્ય પૂરું થઈ જાય અને બીજું શરૂ થાય…

દસકામાં વિભાજન

અવિરત  આ  જીવનમાં દસકાનુ  દર્પણ,
પ્રતિબિંબ  અલગ  કર્મ ક્ષેત્રને   સમર્પણ.

શિશુકાળ પ્રેમાંગણ  હસી  ખીલ્યાં ચાતુર,
બીજા  દાયકામાં,  ચિત્ત ઉત્સુક ને આતુર.

ત્રીજા દસકામાં જીવન પૂર્ણ  કળા ખીલ્યું,
ચોથામાં, ફૂલ  મધુ  ફળ  બની  વિલસ્યું.

પંચમ   દસકામાં,   અનુભવથી   ગંભીર,
સેવા  સમર્પણ   ધ્યાન   અંતર   મંદિર.

છઠ્ઠા  દસકામાં,  પૌત્ર  પૌત્રીની  સંભાળ,
 અદભૂત આ આજ ગુંથે કાલની  ઘટમાળ.

ગયા   દાયકાઓ,   પરછાઇને   નિહાળું
પળની કોઇ  પરિમલમાં  મનને ઝબોળું

એક  એક  કર્મને  મેં  પૂર્ણતાથી  મ્હાણ્યું,
 શાંતિ  સંતોષ  સહજ  એ  જ  મહેનતાણું.
       ——-   સરયૂ
પ્રતિભાવઃ               
સંસારનું સુંદર સરવૈયુ,
સંતોષ, શાંતિ સ્વરૂપ સરયૂ,
અહો ,આજ કેવું અનોખું
કલમેથી આપની આજે સર્યું !
દેવિકા ધ્રુવ

વિદ્યાર્થિની ટીએનની વાર્તા>>મિત્રો સાથે વાતો…સરયૂ પરીખ. ૯.ટીએન…એક વિદ્યાર્થીની.

saryuparikh@yahoo.com
——-
રંગોળી..ઈલા મહેતા

મિત્રો સાથે વાતો…સરયૂ પરીખ. ૧૩. લાગણીનો માળો

          શ્રી દાવડાસાહેબના સૂચનથી અને જયશ્રી મરચંટનાં પ્રોત્સાહનથી ૧૩ રવિવાર સત્યકથા પર આધારિત વાર્તા/કવિતા મેં પ્રકાશિત કરી છે. સૌના સ્નેહભર્યાં પ્રતિભાવ માટે આનંદ સાથ આભાર. હવે પછી દર રવિવારે વિવિધ પ્રકાશન થશે. ‘દાવડાનું આંગણું’માં ટીમના યત્નોથી મળતા રહેશું. સરયૂ પરીખ.

૧૩. લાગણીનો માળો…સરયૂ પરીખ

    “દાદી! પાંચ અઠવાડિયા પછી મારું આરંગેત્રમ છે. આવતા મહિનાની પાંચમીની સાંજ માટે મમ્મી-ડેડીએ એક મોટી જગ્યા નક્કી કરી છે. ખુબ તૈયારીઓ કરવાની છે. બધ્ધી…વાત પાછી આવીને કહીશ. ઠીક!” કહેતી… મેના રોજની માફક, દાદીને બચી કરીને લગભગ  ઊડતી બહાર દોડી ગઈ. પુલકિત હાસ્ય સાથે દાદી એને જતી જોતાં રહ્યાં.

        મેના અને તેના ભાઈને ઉછેરવામાં દાદીનો ઘણો ફાળો હતો. પણ એ તો વર્ષો પહેલાની વાત છે, જ્યારે દાદી ચટ્ટ લઈને ઊભાં થતાં અને પટ્ટ લઈને કામ આટોપતાં. આજકાલ તો, “મેના બરાબર જમી કે નહીં?”  “એની તબિયત તો બરાબર છે ને? ઉદાસ કેમ બેઠી છે?” “હજી બહારથી પાછી કેમ નથી આવી?” દાદીનાં આવા સવાલોના જવાબ હંમેશા મળે જ એવું નહોતું બનતું, પણ એ સવાલો તો દાદીનાં સ્વભાવ સાથે વણાયેલા હતાં. કિશોરી મેનાને બીજા ઘણાં અગત્યના વિષયો પર ધ્યાન આપવાનું હોય એ પણ એટલું જ સ્વાભાવિક હતું.

         મેના છ વર્ષની હતી ત્યારે દાદીને કહે, “દાદી! આજે મારી મમ્મી મને નૃત્યના વર્ગમાં લઈ જશે. પણ મને તો નૃત્ય કરતાં આવડે છે, સાચું કહું છું ને?”

        દાદી હસીને કહે, “મારી ડોલીને નૃત્ય કરતાં આવડે છે, પણ એમાં પહેલો નંબર લેવા માટે સરસ શીખવું પડે ને?” ત્યારે એ ગંભીર વિચાર સાથે બોલી, “હાં, જવું પડશે.”

       દાદીનાં પડખામાં ભરાઈને મેનાને વાર્તા સાંભળવાની રોજની રસમથી, અનેક મહાન પાત્રોનો પરિચય તેને અનાયાસ થયો હતો.

        “દાદી, આમ્રપાલીની વાત કહોને.”

      સુંદર ચહેરાનું વર્ણન સાંભળતા મેના એકાએક બોલી, “દાદી, તમારા ચહેરા પર કેમ કરચલિયો?”

      હવે દાદીને શું જવાબ આપવો… એ વિષે વિચાર કરતાં જરા મૂંઝાયા.

       “વાંધો નહીં, મને યાદ આવ્યું કે એક ચોપડીમાં સમજાવ્યું છે, તે ચોપડી લઈ આવું.” મેના દોડતી ગઈ અને પાછળ દાદી હસી પડ્યાં. પછી તેમની બેનપણી સાથે આ વાત મજાક બની ગઈ…

સુણ રે મારી સહિયર આજે ખરું થયું,
બટકબોલી  પૌત્રીએ  મને  ખરું કહ્યું.

સ્પર્શી મારા ચહેરાને તેની નાજુક કર કળીઓ,
છ વર્ષની મીઠી પૂછે,  “કેમ તને કરચલિયો?”

જવાબ  શોધું,  કેમ કરીને કઈ રીતે સમજાવું!
શબ્દો શોધી આહિસ્તા  હું અવઢવમાં મૂંઝાવું.

“મીઠી બોલી, અંદર છે એ પુસ્તક હું લઈ આવું.”
પુસ્તકમાં  તો  સીધું સાદું  કારણ હતું જણાવ્યું.

મને થયું કે સત્ય જીવનનું યત્ન કરી સમજાવું,
“દોરાશે તુજને પણ બેટી! સમય તણી રેખાયું.”

 “નારે દાદી, મુજને  એવું  કદી કશું  ન થવાનું!”
પ્રફુલ્લતાથી  દોડી ગઈ એ પ્રતીક  પતંગિયાનું.

      “અરે પણ, સાંભળ તો ખરી…” પછી દાદીએ મનોમન આશિર્વાદ આપી દીધાં કે ‘બેટી દિલના દરબારમાં તું હંમેશા ચહેકતી રહે’.… આમ દાદીનાં સ્નેહાળ સ્પર્શ સાથે એક કળી ખીલતી રહી. સમજણ આવતાં મેના જાણી ગઈ હતી કે દાદીને કઈ વાતમાં ગહન અભિરુચી હતી. જ્યારે પણ સંગીત, ચિત્ર કે નૃત્યની વાત આવે ત્યારે દાદીનો ચહેરો ખીલી ઊઠતો. દાદી સાથે રસમય  વાર્તાલાપ કરવો હોય ત્યારે મેના આ વિષયો છેડતી રહેતી. તો વળી કોઈ દિવસ બહારથી આવીને મેના કહેતી, “નથી જમવું મારે. મારી કોઈ બેનપણી જ નથી, બધી મારી દુશ્મન…” અને દાદી પાસે રડી પડે ત્યારે તેને પટાવીને શાંત કરી તૂટેલા હૈયાને શાતા આપવાની દાદીની રીત મેનાને ગમતી.

       દસ વર્ષની મેના, તેનો ભાઈ અને એના મમ્મી-ડેડી, નવા બંગલામાં રહેવા ગયા. દાદા-દાદીને ઘણો આગ્રહ કર્યો પણ દાદી તૈયાર ન થયાં. કહે, “અહીં નજીકમાં જ છીએ ને! મને આ ઘરમાં જ ગમે.” નવા ઘરમાં દસેક દિવસ થયેલા. એક બપોરે દાદી વિચાર કરતાં હતાં કે મેના નિશાળેથી આવી ગઈ હશે અને ઘરમાં એકલી હશે. બરાબર નાસ્તો કર્યો હશે કે નહીં! ત્યાં જ ફોનની ઘંટડી વાગી. મેના રડતાં અવાજે બોલી, “અમ્મી, ચાર પાંચ પુરુષ જેવી દેખાતી સાડી પહેરેલી બાયડીઓ બારણું ઠોકે છે અને કહે છે કે ‘બક્ષિશ આપો…અમે તમને નવા ઘરમાં આવકાર આપવા આયા છીએ.’ કહીને હસે છે. મને તો બહુ બીક લાગે છે. મારાં મમ્મી-ડેડીને તો જોબ પરથી ઘેર આવવાને હજી બહુ વાર છે.”

       દાદી કહે, “બેટા! ગભરાવાની જરૂર નથી. કહી દે કે કાલે આવજો. હું હમણા તારી પાસે આવું છું.” એ દિવસ પછી, ખાસ કોઈ આગ્રહ વગર, દાદી-દાદા નવા ઘરમાં રહેવા આવતાં રહ્યાં. મેનાની દરેક પ્રવૃત્તિઓમાં દાદી રસિક સાક્ષી બની રહેતાં. પૌત્રીનાં સફળતાની મોજમાં ખીલેલા હર્ષિત ચહેરાને બાહોંમાં ઘેરી લેતાં …તો નિષ્ફળતાના દુખમાં દાદીનો પાલવ અને મેનાની આંખો મળી જતાં.

        પછીનાં વર્ષોમાં જાણે દાદીને લાગવા માંડ્યું હતું કે મેના અને તેમનાં વચ્ચે અંતર પડી ગયું છે. કિશોર અવસ્થા અનેક વિટંબણાઓ લઈને આવે છે. નહીં બાળક અને નહીં પુખ્ત, નહીં રાત કે નહીં સવાર, એવા સમયમાં બદલાતું વ્યક્તિત્વ પોતાનું આગવું અસ્તિત્વ શોધતા પોતે જ ખોવાય જાય છે. આસપાસના મુરબ્બીઓની વાતો નિરર્થક લાગવા માંડે છે. આ કુદરતી વિકાસના પગથિયા ચડતાં કિશોરવૃંદ સ્વતંત્રતા મેળવવા માટે ખટમીઠો બળવો કરતા રહે છે. દાદીને ગમે કે ન ગમે…પણ આમ જ વ્યક્તિત્વ પૂર્ણ કળાએ ખીલે છે, અને વડીલોએ એને માટે અવકાશ અને અનુકૂળતા આપવી જ પડે છે.

      મનને ઘણું સમજાવે, તેમ છતાં ક્યારેક દાદી તેમનાં ઓરડાના એકાંતમાં દાદાને ફરિયાદ કરતાં, “આ છોકરાઓ, નિશાળેથી આવીને ફોન પકડીને શું ય વાતો કરતા રહે છે! આપણી સાથે  તો એક વાત કરવાનો પણ સમય નથી.” કહી ધૂંધવાતાં હોય. તેમાં વળી ક્યારેક એવું પણ બને કે મેના આવીને પ્યારથી થોડી વાત કરે એટલે દાદી વારી જાય.

      દાદાજીના અવસાન બાદ દાદી બે વરસ અમેરિકા જઈને રહ્યાં. ફરી દેશમાં આવ્યાં ત્યારે મેના પંદર વર્ષની આત્મવિશ્વાસી, સુંદર અને હોશિયાર વિદ્યાર્થિની બની ગઈ હતી. દાદી સાથે મીઠો સંબંધ, પણ અનેકવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ્યેજ બે ઘડી વાતો કરવાનો  સમય કાઢે. મિત્રો સાથે મોટેથી સંગીત વાગતું હોય અને મોડી રાતે દાદીને તકલિફ થતી હશે, એવો વિચાર ન આવે. મેનાના કોણ મિત્રો છે કે એ શાની ટ્રોફી જીતવાને માટે મહેનત કરી રહી છે એ વિષે દાદીને કશી ખબર ન હોય તેની ગમગીની લાગતી. દાદી એને આવતાં જતાં જોતાં રહે અને મનમાં વિચારે કે સમય સમયની બલિહારી! “હવે એને મારા પર બહુ પ્રેમ નથી.”

      એ દિવસે મેનાનાં પપ્પા બહાર જતા પહેલા કહેતા ગયા કે, “મેના! હમણાંથી અમ્માનું સમતોલન બરાબર નથી રહેતું, તું ધ્યાન રાખજે.” ફોન કાન પરથી ખસેડ્યા વગર મેનાએ હા ભણી દીધી. અરધા કલાક પછી દાદીએ પાણી માંગ્યું. “આપું છું,” કહીને પાછી પોતાના કંમ્પ્યુટરના લખાણમાં ડૂબી ગઈ. એકદમ ‘ધડામ’ અવાજ આવતાં દોડી. દાદી પડી જતાં, પગના હાડકામાં તડ પડી અને પથારિવશ થઈ ગયાં. પોતાની બેદરકારીને લીધે દાદીને સહન કરતાં જોઈ મેનાને સખત આંચકો લાગ્યો. દાદી સાથે એકલી પડતાં નાની બાળકીની જેમ વળગીને રડી પડી.

       “જો રડ નહીં, હવે તો મોટી થઈ ગઈ.”

       “હું તારી પાસે કદી મોટી નથી થવાની.” મેના આંખ લૂછતી બોલી.

       તેના ચહેરાને પસરાવતાં દાદી બોલ્યાં, “અરે બેટી! તું તો ફરી જાણે મારી નાનેરી પરી બની ગઈ…જેની પાંપણે પાણી અને અધરો પર હાસ્ય.” પૌત્રીને મન દાદી શું છે તે એક જ આંચકામાં અનુભૂત થઈ ગયું. મેનાની કોમળ લાગણી… એક તરફ દાદીની ચિંતામાં અટવાયેલી રહેતી, અને બીજી તરફ બે સપ્તાહમાં આરંગેત્રમ… જાણે મેના પર બધું એકસાથે મંડરાઈ રહ્યું.

      દાદી પથારીમાંથી કે ક્યારેક પૈડા ખુરશીમાં બેઠાં બેઠાં તડામાર થતી તૈયારીઓ જોતાં રહેતાં. ખૂબ સરસ કપડા ઘરેણાની પસંદગી કરેલી. એ દિવસ માટે લગભગ બસો માણસોને આમંત્રિત કરેલા. દાદી વિચારે, “મારાથી નહીં જવાય. એટલા બધાં માણસો હશે, એમાં વચ્ચે મારું શું કામ?” કાર્યક્રમને બે દિવસની વાર હતી. જમ્યા પછી બધાં બેઠાં હતાં ત્યારે મેના બોલી, “દાદી! તું કઈ  સાડી  પહેરીશ?”

      દાદી સંકોચ સાથે બોલ્યા, “ક્યાં?… ઓહ! હું તો ઘેર જ ઠીક છું.”

     મેના આશ્ચર્યથી જોઈ રહી. પરિવારનાં બીજા સભ્યો અમ્મીને આવવા માટે આગ્રહ કરવા લાગ્યાં. દાદી સંકોચ સાથે બોલ્યાં, …”ના, ના, મારી ત્યાં શું જરૂર છે? મેનાનાં મિત્રો અને બીજા વડીલો તો છે જ ને?”

      “મને ખબર છે કેમ ના પાડે છે. પૈડા  ગાડી  સભાગૃહમાં  લઈ જવાની કેટલી તકલિફ પડે એની એમને ચિંતા છે. તેથી ના કહે છે, ખરુંને?”… કોણ જાણી શકે કે દાદીનાં ચિત્તમાં, પોતે ભારરૂપ છે, તે વિચારો લબકારા મારી રહ્યા છે. દાદીનાં મનમાં પુત્રનાં ઘરમાં અને પૌત્રીનાં દિલમાં પોતાનું કેટલું મહત્વ છે તે વિષેની આશંકા ગહેરી હતી. આળું મન કેટલીએ સામાન્ય લાગતી વાતોથી ઘવાયેલું છે તે કોઈ સમજવા પ્રયત્ન પણ નથી કરતું….આવી અકળામણ સાથે હજુ તેમની ‘ના’ ચાલું હતી.

        મેના બધાને શાંત કરતાં બોલી, “ભલે, નહીં આવો, પણ હું દાદી વિના નૃત્ય કરીશ જ નહીં ને!” બધાં અવાક થઈ મેના સામે જોઈ રહ્યાં.

        એક આશ્ચર્ય અને આનંદનુ મોજું દાદીનાં દિલ પર ફરી વળ્યું… “તને મારી હાજરીનું એટલું બધું મહત્વ છે!” ભીની આંખોથી એમણે હા કહી દીધી.

        સભાગૃહમાં પહેલી હરોળમાં દાદીની ખુરશી ગોઠવાઈ. આરંગેત્રમનો મનોહર કાર્યક્રમ પૂરો થતાં તાળીઓનો ગડગડાટ અને વાતાવરણમાં ગુંજતાં સ્પંદનો ઝીલતી મેના મંચ પરથી નીચે દોડી આવી દાદીને વળગી પડી.

        સમય અને સ્વભાવના ઉતાર ચડાવ ભલે ક્યારેક શુષ્કતા લાવેલ, પણ એ દીર્ઘ અરસાથી સ્નેહવર્ષામાં ભીંજાયેલ…નાની કળી અને નિર્જરતા ફૂલનાં હૈયા સહજતાથી હસી ઊઠ્યાં.

લાગણીઓનો માળો

કેમ કરી સંભાળો આ લાગણીઓનો માળો!
એક અનેક તણખલે બાંધ્યો નર્મિલો મનમાળો.
એક સળી જ્યાં ખસી ખરે, ત્યાં ઉરમાં ઉખળમાળો.
આ લાગણીઓનો માળો.

કાચા સૂતર જેવો  નાજુક,  હળુ હળુ કંતાયો,
આવભગત ને પ્રેમ તાંતણે  યત્નોથી બંધાયો,
એક આંટી ને ગાંઠ પડે ત્યાં તૂટતો ના સંધાતો,
આ લાગણીઓનો માળો.

પત્તા લઈ પત્તાની ઓથે પોલો મહેલ બનાવ્યો,
આંખ હાથના આધારે  સૌ સાથ સુલેહ સજાવ્યો,
એક જરા સી ઝાલકમાં અવળે આવાત ઊડાવ્યો,
આ લાગણીઓનો માળો.

    સાત તાર સૂર સંગે વાગે ગીત સુગીત સુમેળો,
    અંતર  ને અંતરનાં તારે વહેતી  સંગીત લહેરો,
    નિર્મળ ને નિર્લિપ્ત ભાવનો પડઘો ગુંજે ગહેરો,
આ લાગણીઓનો માળો
———-

saryuparikh@yahoo.com

મિત્રો સાથે વાતો…સરયૂ પરીખ. ૧૨. હસી ફરી

(આંગણાંના મુલાકાતીઓ સરયૂ પરીખ નામથી પરિચિત છે. એમના બધા લખાણ કોઈપણ જાતની લાટ-લપેટ વગરના, સ્પષ્ટ અને મુદ્દાસરના હોય છે. આશા છે કે એમની આ સ્વાનુભવની વાત તમને ગમશે.)…બે વર્ષ પહેલાં, શ્રી.દાવડાસાહેબે આ સત્યકથા પ્રકાશિત કરી હતી. આજે ફરીથી પ્રકાશિત કરી હું અહોભાવથી મારો આભાર વ્યક્ત કરું છું… અનેક લેખકોને અને કળાકારોને પ્રોત્સાહન આપવાની દાવડાસાહેબની સેવાને બિરદાવું છું. તેમના સજાવેલા આંગણામાં તેમની હાજરીનો ઉજાસ પ્રજ્વલિત રહેશે. સદગત દાવડાસાહેબને પ્રણામ.

૧૨. હસી ફરી…સરયૂ પરીખ

સંધ્યાના આછા અજવાળામાં મેં તેને દુકાનના નાના મકાન પાસે ઊભેલી જોઈ. એનો માસુમ ચહેરો સફેદ હિજાબમાં લગભગ  ઢંકાયેલો હતો. મેં કાર રોકી.

મિત્રો સાથે વાતો…સરયૂ પરીખ ૧૨.હસી ફરી

શ્રી દાવડાસાહેબે બે વર્ષ પૂર્વે આ સત્યકથા પ્રકાશિત કરી હતી. તેમને સ્નેહભીની અંજલિ સાથે ફરી પ્રકાશિત કરું છું. દાવડાસાહેબ આ આંગણાને હંમેશા પ્રજ્વલિત કરતા રહેશે.
A story of a survivor of domestic violence  પતિને વિશ્વાસે અમેરિકામાં આવેલી સ્ત્રી, જેને પરિસ્થિતિની પરવશતામાં અજાણ્યાની સહાય લઈ પગભર થઉં પડે છે.

        હસી ફરી…સરયૂ પરીખ

મિત્રો સાથે વાતો…સરયૂ પરીખ. ૧૧.સોનાની માછલી

                       ૧૧.સોનાની માછલી…સરયૂ પરીખ

            “અરે વાહ! આ સોનાની માછલીતો બહુ સરસ છે, ક્યાંથી આવી?” જ્યારે પણ હું આ સોનાની માછલી ગળાની માળામાં પહેરું, ત્યારે ઉત્સુક સવાલ સાથે માર્ગરેટની મીઠી યાદની લહેરખી, મારા ચહેરા પર સ્મિત લઈ આવે. 

 

             વર્ષો પહેલાંની વાત…. જ્યારે અમારાં  બાળકો નાના હતા ત્યારે પ્લસેન્શિઆ, કેલિફોર્નિયામાં, મેં ‘એવોન’ નું વેચાણ શરૂ કરેલ. સુગંધી ક્રીમ અને સજાવટનો સામાન વેચવાના આશયથી હું પાડોશના ઘરોના દરવાજાની ઘંટી બજાવતી. એક સાંજે, માર્ગરેટ કાયલિંગને ઘેર જઈ ચડી. માંજરી હસતી આંખો અને ભીની કરચલીઓથી સુશોભિત ચહેરાવાળી બહેને મને પ્રસન્નતાપૂર્વક આવકાર આપ્યો. માર્ગરેટે થોડી વાતો કર્યા પછી પરફ્યુમ વગેરેનાં બે-ચાર ઓર્ડર સરળતાથી આપી દીધાં. પછી તો દર બે અઠવાડિયે અમારી મુલાકાતો શરૂ થઈ ગઈ. દર વખતે વસ્તુઓ ખરીદીને, સામે નાના કબાટમાં મૂકી દેતાં. અને વર્ષો સાથે જોયું કે, જ્યારે પણ કોઈ મહેમાન હોય ત્યારે એમાંથી બે ત્રણ ભેટો કાઢી, ભાવ તાલ જોયા વગર, ખુલ્લા દિલથી આપી દેતાં. તેમને ત્યાં સફાઈ કરનાર બાઈ હોય કે બગીચાનો માળી હોય, દરેક સાથે સ્નેહભર્યું વર્તન તેનાં સરળ મનની આરસીનું પ્રતિબિંબ આપતું.

     માર્ગરેટનાં ઘરમાં એમનાં પતિ, બેંજામિન અને મજાના બે સફેદ કૂતરા હતા. માર્ગરેટ હોસ્પિટલમાં એકાઉન્ટન્ટ તરીકે નોકરી કરતાં હતાં. આ બન્ને જર્મન દેશવાસીઓ, જ્યારે જર્મનીમાં ભાગલાં પડ્યાં ત્યારે માંડ બચીને અમેરિકા પહોંચેલા. એ સમયે માર્ગરેટ અને બેંજામિનને આપસમાં પરિચય ન હતો, પણ જર્મનીથી ભાગી છૂટવાના બેઉના આકરા અનુભવો લગભગ સરખા હતા. તેઓ કહેતાં કે, “અમારાં સૌભાગ્યને લીધે અમે એક્બીજાને મળ્યાં.” એ પતિ-પત્ની વચ્ચે અનન્ય પ્રેમ હતો. અનેક યાતનાઓને પરિણામે, પંચાવનની ઉંમરમાં જ નાદુરસ્ત તબિયતને લીધે બેંજામિનને કામ છોડી દેવું પડેલું.

        સમય સાથે ઘનિષ્ટતા વધતી રહી. એમની ઉદારતા વિશિષ્ટ હતી. એક પ્રસંગ ખાસ યાદ આવે છે. અમારા પુત્ર સમીરના જન્મની વધાઈ આપવા…તેમનાં બગીચાના ગુલાબોનો મોટો ગુચ્છ અને એક મોટું કાર્ટન, જેમાં ડાયપરના ચોવીસ બોક્સીઝ હતા, એ લઈને માર્ગરેટ તથા બેંજામિન આવ્યાં ત્યારે અમે આશ્ચર્યમાં પડી ગયેલાં. નવજાત શીશુના માતાપિતા માટે એ ભેટ સૌથી મહત્વની હોય તેમાં શંકા નહીં.

        એમને બાળકો હતા નહીં. એ મારા બાળકોના પ્રેમાળ નાની બની ગયાં. સંગીતા અને સમીર ઉત્સાહથી એમને ઘેર જતાં. તેમનાં બે સફેદ કૂતરા, હાઈડી અને પેટ્સી, હંમેશા જાળી પાછળ ઊભા રહી અમને આવકારતા. જન્મદિવસે પણ માર્ગરેટ તરફથી ભેટ આવતી. એ વડીલ જોડીને જ્યારે પણ મદદની જરૂર હોય ત્યારે અમને પહેલાં યાદ કરતાં. આમ માર્ગરેટ અને બેંજામિન અમારા કુટુંબનો પ્રેમાળ હિસ્સો બની ગયાં.

       એ વસંતપંચમીને દિવસે, એવોનનુ કામ પતાવી હું બહાર નીકળી અને માર્ગરેટ પણ મારી સાથે બહાર આવ્યાં. વાતોમાં એમને યાદ આવ્યું કે, એ દિવસે મારો જન્મદિવસ છે. મને કહે, “એક મિનિટમાં આવું છું.” અંદરથી કોઈ નાજૂક વસ્તુ લાવીને, પ્રેમથી મારા હાથમાં બીડાવી. એક સોનાની માછલી! મને નવાઈ લાગી કે મારી જન્મનિશાનીનો ખ્યાલ કેવી રીતે!… પણ એ તો વિચારોમાં ખોવાયેલાં, થોડી પળો મારો હાથ પકડીને નીરવ ઊભાં રહ્યાં. પછી ગળગળા અવાજે બોલ્યાં, “આ મારે આજે તને જ આપવી છે.” વ્હાલથી મારા ગાલ પર ચુંબન કર્યું. માર્ગરેટ તરફથી કોઈ ખાસ ચીજ ભેટ મળી છે તેવી કોઈ અપૂર્વ લાગણી મેં અનુભવી.

       માર્ગરેટ અને બેંજામિન રજાઓમાં પોતાના વેકેશન હોમ, Idyll-wild California નામના ગામડાંમાં જતાં. આ ગામ ઉંચા શીખરોં પર હતું અને અમારા ઘરથી બે કલાક દૂર હતું. એક વખત અમારા પરિવારને ખાસ તેમની કારમાં એ ઘર બતાવવા લઈ ગયાં, જેથી અમે ઉનાળાની રજાઓમાં આઈડલવાઈલ્ડ જઈને દસ દિવસ રહી શકીએ.

       બાળકો છ આઠ વર્ષના હતા ત્યાં સુધી માર્ગરેટનો પરિચય જળવાઈ રહ્યો. અમે પાંચ માઈલ દૂરનાં ઘરમાં રહેવાં ગયાં અને બાળકો શાળાની પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત થઈ ગયા. માર્ગરેટ અને બેંજામિન થોડા વર્ષોમાં નિવૃત થઈને, પોતાનું ઘર વેચીને, હેમીટ, કેલીફોર્નિઆમાં રહેવા જતાં રહ્યાં. થોડા વર્ષો પછી અમે ઓર્લાન્ડો, ફ્લોરીડા જતાં રહ્યાં. આમ લગભગ પંદર વર્ષોના વહાણાં વહી ગયા. માર્ગરેટને ક્યારેક યાદ કરી લેતા પણ સંપર્ક કરવા માટે કોઈ ખાસ પ્રયાસ નહોતો થયો.

      ઓર્લાડોમાં એક દિવસ મને વિચાર થયો કે વાગે તો તીર – પ્રયત્ન કરી જોઉં. મેં હેમીટમાં ટેલીફોન ઓપરેટરને માર્ગરેટનું નામ આપી, નંબર માંગ્યો … અને મારા આશ્ચર્ય વચ્ચે ઓપરેટરે મને નંબર આપ્યો.

       “હલ્લો! માર્ગરેટ! તમે કદાચ નહીં ઓળખો. અમે પ્લસેન્શિઆમાં, વર્ષો પહેલાં રહેતા હતા.”……………માર્ગરેટ કહે, “કોણ સરયૂ બોલે છે?”

       લાગણીવશ થોડીવાર મારો અવાજ અટકી ગયો. પછી તો ઘણી વાતો થઈ. મોબાઇલ હોમમાં માર્ગરેટ એકલાં રહેતાં હતાં. સ્ટ્રોકના પરિણામે એક આંખમાં અંધાપાને લીધે લખતાં, વાંચતાં કે ડ્રાઇવ કરતાં તકલિફ પડતી હતી. એમના પતિ, બેંજામિન મૃત્યુ પામેલા, જેનું એમને બહુ દુઃખ લાગતું હતું. મને એ ખ્યાલ હતો કે માર્ગરેટને એક જ બહેન હતાં જે પાછા જઈને જર્મનીમાં વસ્યાં હતાં. અમેરિકામાં માર્ગરેટનાં બીજા કોઈ પણ સગા ન હતા.

       માર્ગરેટ બોલ્યાં, “હાં મારી બહેન બહુ સ્નેહ કરે છે પણ હવે મળવાનું શક્ય નથી લાગતું.” અમે નજદીક હતા એ વર્ષોમાં એક યુવાન જર્મન પતિ-પત્ની એમના અંગત મિત્રો હતા. એમના વિષે પૂછતાં, માર્ગરેટે દુઃખપૂર્વક જણાવ્યુ કે “એ બન્ને પોતાના વિમાનમાં વેકેશન પર જઈ રહ્યા હતા, ત્યારે અકસ્માતમાં માર્યા ગયા હતા. તેમની એક દીકરી છે તે ક્યારેક ફોન કરે છે.”

        “મને રેવા નામના બેનપણી ઘણી મદદ કરે છે. મુશ્કેલીઓ છે તો પણ, હું ઘણી સુખી છું.” મીઠા સંતોષ સાથે લોકોની સુજનતાની વાતો કરી. માર્ગરેટનાં સ્વભાવનો પરિચય હતો, તેથી તેને સારા માણસો મળે… સમજાય તેવી વાત હતી.

સ્નેહનાં વહેણં  કોઈ શર્ત નહીં, વરસંતી વાદળીને તર્ક નહીં.
વાયરો વીંટાળે પર્ણ  વ્હાલમાં, લીલાપીળાનો કોઈ ફર્ક નહીં.

દરિયા દિલ હેતનાં હીંડોળ પર, હુલાવે સૌને ગમત ગેલથી.
ક્યાંનો પરિચય, શું છે સગા, પ્રશ્નો પૂછ્યાનો કોઈ અર્થ નહીં.

         ત્યારબાદ, વાત થાય ત્યારે કોઈ પણ સંજોગોમાં દરેક વખતે ફોન પર પ્રસન્નતાનો સંદેશ આપતાં. એમનાં દર્દગ્રસ્ત હાથથી ખાસ પ્રયત્નપૂર્વક લખાયેલ કાર્ડ આવવાના શરૂ થયા, જેનાથી અમને અનેરો આનંદ થતો. 

        સમીર  ગ્રેજ્યુએટ થઈ વકીલ બનવા માટે અભ્યાસ કરતો હતો. વેકેશન દરમ્યાન નોકરી, (summer-job) પૂરી કરી લોસ એન્જેલસ, કેલિફોર્નિઆથી, કારમાં પાછો ફરવાનો હતો. અમે એ સમયે હ્યુસ્ટનમાં સ્થાયી થયા હતા. હું પણ સમીરને સાથ આપવા હ્યુસ્ટનથી લોસ એન્જેલસ ગયેલી. કારમાં પાછા ફરતા અમે ખાસ હેમીટ ગામમાં જઈ માર્ગરેટને મળવાનું નક્કી કરેલ. મુખ્ય માર્ગથી કલાક ડ્રાઈવ કરીને તેમનાં ગામમાં પંહોચ્યા. સમીર મોટો ફૂલોનો ગુચ્છો પસંદ કરી લઈ આવ્યો. તેમનાં સુંદર મોબાઈલ-હોમના બારણે એ જ હસતો પ્રેમાળ ચહેરો…અમને મળીને માર્ગરેટ ખૂબ ખુશ થઈ ગયાં. સમીર પણ તેની નાનીને મળતો હોય એવા ભાવથી ભેટ્યો. માર્ગરેટનાં બે મિત્રો પણ અમારી રાહ જોતાં હતાં. પોતાના કુટુંબના સભ્યોની ઓળખાણ કરાવતાં હોય એટલા ગૌરવથી માર્ગરેટે અમારો પરિચય આપ્યો. છ ફૂટ ઊંચા સમીર સામેથી તો એમની નજર જ ખસતી નહોતી,…  “ઓહો! કેટલો મોટો થઈ ગયો!” તેમણે સંકુલ પણ ઉષ્માભર્યા ઘરની સજાવટ, પહેલાનાં ઘરની જેમ જીણવટથી કરી હતી. નીકળવાને સમયે મારા હાથમાં સુંદર મુર્તિ મૂકી…માર્ગરેટ ખાલી હાથે ન જ નીકળવા દે.

   પછી જ્યારે પણ શક્ય હોય ત્યારે લોસ એન્જલસથી, સમીર ફૂલો કે ફળ લઈને જતો અને એ સમય માર્ગરેટને માટે ઘણો આનંદપ્રદ બની ગયો. તેમની નાણાકીય મુશ્કેલીમાં અને એમની એકલતામાં, બને તેટલો અમે સાથ આપતા રહેતા.

       હું છેલ્લી વખત મળી ત્યારે સોનાની માછલી બતાવી મેં પૂછ્યું, “યાદ છે! તમે આ મને ક્યારે આપી હતી?” ઉંમર સાથે ભૂતકાળ ધૂંધળો થઈ ગયેલ. પણ સ્મૃતિ તાજી થતાં, સફેદ ગુલાબ સમા હાસ્યથી, એમનો ચહેરો ખીલી ઊઠ્યો.

       માર્ગરેટ ધીમેથી બોલ્યાં, “એ દિવસે મારે આ ઊર્મિશીલ વાત નહોતી કહેવી…પણ આજે જરૂર કહીશ. એ સમયે હું પંદરેક વર્ષની હતી. લડાઈના સમયમાં જર્મનીમાં મારા માતા-પિતાના મૃત્યુ બાદ, હું અને મારી બહેન રાતના અંધારાની ઓથ લઈ અમારે ગામડેથી નીકળી ગયાં. નદી પાર કરીને મારા માસી સાથે આવીને સંતાયા હતાં. સ્વતંત્રતા અને સલામતી માટે અમે બીજા દેશમાં ભાગી જવાનાં હતાં. એ રાત્રે, મારા માસીએ મને છેલ્લી વખત ભેટીને આ સોનાની માછલી આપી હતી. મને ભય હતો કે મારી નાની બેગ કોઈ ખેંચી લેશે. તેથી હાથની મુઠ્ઠીમાં પકડીને આ અમોલી ભેટ સાથે લઈને આવી હતી. આજે એને તારી પાસે સલામત જોઈને યોગ્ય વ્યક્તિને આપ્યાનો સંતોષ થયો.” 

       “ઓહ! તમે મને આ ભેટને યોગ્ય માની…!” મારો અવાજ લાગણીના વમળમાં ઘેરાઈ ગયો. એ દિવસે માર્ગરેટની વિદાય લેવાનું બહુ વસમું લાગ્યું…જાણે અમને બન્નેને લાગતું હતું કે આ છેલ્લી વિદાય છે…        

       આજે તો માર્ગરેટ નથી પણ એની યાદોની સુવાસ અમારા દિલને ભરી દે છે. તમે કોઈને જીવનમાં નિર્મળ પ્રેમ આપ્યો હોય તો તે બમણો થઈ તમને આવી મળે છે.

નેહની લહેર

   સૂતર  આંટીની  સમી  આ  જિંદગાની,
   તાણું  એક  તાર  વળે ગુંચળે  વીંટાતી.
   જરા મૂકું  ઢીલ ભલા ભાવે રણજણતી,
સહેલાવું  સ્નેહતાર  સોણી  સમજણથી.

   નેહનાં  લહેરિયામાં   જાઉં  રે તણાતી,
   અવળી  ધારા અદલ પ્રીત એ  જણાતી.
   પંખીની  પાંખ  સાથ  વાદળી  વણાતી,
   વ્હાલપની  હોડમાં  આગવી   ગણાતી.

  શાંતિનાં  સરોવરમાં છમછમતી ઘુઘરી,
યાદગાર   મણકાની  માળા   પહેરાવી.
  તાર તાર  તન્મયતા  કામળી વણાવી,
  એકાંતે   આજ   એની  હુંફંમાં   સમાણી.
——

આ સત્યકથા અંગ્રેજીમાં પ્રકાશિત થયેલી તેનાં અનુસંધાનમાં,
એક સાવ અજાણ વ્યક્તિનો ભાવસભર પત્ર… 

Rosemary | February 22, 2010 at 7:59 pm
Dear Saryu,
I have lost my parents and was/am going through their things. My parents were very close to Margret for many years. they used to work together.
I came upon a letter I wrote to Margret but it was returned to me.
I wondered if she was still alive and tried to find her phone number but sadly your story says- no. I grew up in calif. and considered Margret and Ben my adopted per say aunt and uncle as we had no other family.
I knew of the other German couple and use to play with their girl.
What a shock to google Margret Kyling’s name and to come up with your narrative… I had to respond…. Thankfully and sincerely, Rosemary.
———-
saryuparikh@yahoo.com

 

મિત્રો સાથે વાતો…સરયૂ પરીખ. ૧૦. ઝંખવાયેલો ચાંદ.

અધરો  બંધ કરે  ને ખોલે, કઈ  ભાષામાં બોલે?
કેમ  કરીને અણજાણ્યામાં, ઘરની સાંકળ  ખોલે?                   

                 ઝંખવાયેલો ચાંદ. સરયૂ પરીખ                                                  

         હું એ દિવસે કમલજીત કૌરને મળવા જતી હતી. ઘરનાં ત્રાસથી બચવા કમલ સ્ત્રી આશ્રય ગૃહમાં રહેવાં આવી હતી. એ મને દ્વાર પાસે મળી. સાદા સલવાર–કમીઝ પહેરેલાં  હતાં, ન કોઈ ઘરેણું કે સજાવટ. એને જોતાં જ મને થયું, “જાણે કોઈ ફિલ્મની અભિનેત્રી આ ગમગીન મંચ પર સામાન્ય પાત્ર ભજવવા આવી છે.”

         હું કમલને અંગ્રેજી શીખવવા અને દુખાયેલી લાગણીઓને સાંત્વના આપવા આવી હતી. એ પેન અને કાગળ લઈને તૈયાર હતી, પણ પહેલી રૂકાવટ એ આવી કે એને હિન્દી ખાસ નહોતું આવડતું અને મને પંજાબી નહોતું આવડતું. ત્રણ ભાષાના વર્તુળમાં અમે હસીને લાંબા પ્રવાસની શરૂઆત કરી. સૌથી મજાની વાત એ હતી કે મારા સહકાર્યકર અને કમલના મુખ્ય મદદગાર ચારુશી, આફ્રિકામાં રહેલાં હોવાથી ગુજરાતી હિન્દી ભેળવીને બોલતાં. પણ થોડા પરિચયમાં જ ચારુશી, કમલના વિશ્વાસુ ‘આન્ટી’ બની ગયેલાં.  

       ઘર ત્રાસથી બચવા મથતી એશિયન સ્ત્રીઓને મદદ કરતી અમારી સંસ્થાની બેઠકમાં, ચારુશીએ કમલજીતની કહાણી કહી સંભળાવી હતી. કમલ પંજાબના એક નાના ગામમાં, મધ્યમ વર્ગના પરિવારમાં ઉછરેલી હતી. દેખાવડી હોવાથી સારો વર મળી જશે એ માન્યતામાં ભણતર પ્રતિ ઓછું ધ્યાન આપેલ. ચોવીસ વર્ષની ઉંમર થઈ જતાં ઘરમાં બધાને ચિંતા થવા લાગી હતી. એમાં અમેરિકાથી માગું આવ્યું. “ઉમેદવાર ખાસ ભણેલો નથી, ભાઈના ધંધામાં નોકરી કરે છે.” કમલને ઠીક ન લાગ્યો, છતાં પણ, “અમેરિકા જવા મળશે, અને ત્યાં તો બધા પૈસાદાર હોય. બસ નક્કી કરી નાખો…ના પાડવાની શક્યતા જ નથી.” વગેરે સમજાવટ સાથે, બલખાર સાથે ધામધૂમથી લગ્ન લેવાયા.

     કમલનાં સંસારની શરૂઆત એક એપાર્ટમેન્ટમાં પતિ, જેઠ–જેઠાણી અને તેના ત્રણ બાળકો સાથે, ટેક્સાસ, યુ.સ.એ.માં થઈ. કુટુંબી–જનો સાથે રહેવામાં એને જરાય વાંધો નહોતો પણ બલખારની વર્તણૂંક કમલને અકળાવતી હતી. કમલનાં હસમુખા સ્વભાવથી બને તેટલી વ્યથા છૂપાવતી. આસપાસ બધું નવું, અને અંગ્રેજી ખાસ આવડતું નહીં, તેથી જેઠાણી અને બાળકો દ્વારા કમલ કામકાજ શીખી રહી હતી. જેઠની તેર વર્ષની દીકરી પાસેથી  ફોન પર વાતચિત કેમ કરાય, ૯૧૧ નંબરથી કેવી રીતે મદદ મેળવી શકાય, તે વાત પણ તેણે જાણી લીધેલ.

       પતિની કનડગત  સમય  સાથે વધતી રહી. પહેલા ત્રણ વર્ષમાં બે દીકરીઓની માતા બની ગઈ. એ દરમ્યાન જેઠના નવા મોટા બંગલામાં બધાં રહેવા ગયા. અમેરિકામાં આવ્યે અને ગ્રીન કાર્ડ મળ્યે લગભગ સાડાચાર વર્ષ થયા હતા અને ત્રીજા બાળકની મા બનવાની હતી. કમલના શરીર પર નિશાનીઓ બલખારનાં જુલમની ચાડીઓ ખાતી, પણ કોણ બચાવે? તે જ્યારે ડોક્ટર પાસે જતી ત્યારે, ‘કમલને અંગ્રેજીમાં સવાલ-જવાબ સમજાશે નહીં’ તેમ કહીને બલખાર અથવા જેઠાણી સાથે જ રહેતાં, જેથી કમલ કોઈ સાથે પોતાનું દુખ રડી ન શકે. સ્ત્રીઓને તેનો પતિ ગમે તે રીતે રાખી શકે, એ વાત ઘણાં કુટુંબોમાં સ્વાભાવિક રીતે સ્વીકાર્ય હોય છે. તેથી ઘણી ગેરવર્તણૂક તરફ આંખ આડા કાન કરવામાં આવતાં. જેઠનું ગુરુદ્વારામાં નામ મોટું હતું. ગુરુદ્વારાના મુખિયાને કાને કમલ પર થતાં જુલમની વાત આવી હતી અને બલખારને ચેતવણી આપવામાં આવી હતી. સમાજમાં ખરાબ ન લાગે, તે કારણ સાથે અપાતી જેઠ–જેઠાણીની સલાહ, એ જડ અને વિફરેલ બલખારને અસર નહોતી કરતી.

         પુત્ર જન્મનો આનંદ લાંબો ન ટક્યો. દીકરો હજી બે મહિનાનો જ હતો. એ રવિવારની બપોરે, ઘરમાં કમલ, બલખાર અને બાળકો જ હતા. જરા પીધેલ બલખારે કમલ પર જબરજસ્તી આદરી. વિરોધ કર્યો તો કમલને મારી, અને પોતાનું ધાર્યું કરી ઊંઘી ગયો. કમલ માણ–માણ ઊભી થઈ અને રડતાં બાળકોના અવાજના જોરે હિંમત એકઠી કરી, ફોન ઉઠાવી બારણાં બહાર જઈ, ૯૧૧ નંબર જોડ્યો. પોલીસની રાહ જોતી, ધ્રુજતી બારણાં પાસે ઊભી રહી. ભયંકર બીકમાં ભણકારાં વાગતા હતા કે બલખાર જાગી જશે તો!… પણ તે ઊંઘતો જ રહ્યો. પોલીસના રક્ષણ નીચે ત્રણે બાળકોને લઈને કમલ ઘરની બહાર નીકળી ગઈ. પોલીસ સ્ટેશનમાં કમલની પરિસ્થિતિ વિષે તપાસ અને લખાણ કરતા રાતનાં આઠેક વાગ્યાનું અંધારું થઈ ગયું.

        તેને કહેવામાં આવ્યું કે, ‘તને “વુમન્સ-શેલ્ટર” માં લઈ જશે.’ કમલને અનેક પ્રશ્નો સતાવે, “એ શું જગ્યા હશે?” લાંબો અંધારો રસ્તો જાણે ખૂટતો જ નહોતો. ત્રણે બાળકોને પકડીને મોટી આંખોથી, “ક્યાં લઈ જાય છે?” એનો તાગ કાઢવાનો વ્યાકુળતાથી પ્રયત્ન કરતી રહી. અંતે શાંત જગ્યામાં, નામ નિશાન વગરનાં મકાનમાં, બે ચાર લાલ બટન દબાવી, બે બારણાં પાર કરી, કમલને બાળકો સાથે અંદર લઈ ગયા. બે બહેનોએ એને હસીને અંદર બોલાવી ત્યારે એણે ફરી શ્વાસ લીધો અને આંખોમાં આંસુનાં મોતી ચમક્યા. સરખી વ્યવસ્થા સાથે રાત પસાર થઈ ગઈ. પણ, ભાંગીતૂટી અંગ્રેજીથી કમલની જરૂરિયાતો અને હકીકત જાણવાનું ત્યાંના કર્મચારીઓ માટે અશક્ય હતું. કાઉન્ટિના શેલ્ટર સાથે આમારી સંસ્થા સારી રીતે જોડાયેલી રહેતી. સવારમાં અમારી સંસ્થા પર ફોન આવ્યો અને ચારુશી મદદ માટે પહોંચી ગયાં. પોતાના દેશનાં પ્રેમાળ અને હોશિયાર બહેન પાસે કમલે વિશ્વાસથી વાત કરી. ચારુશી પોલીસ અમલદારને સાથે લઈ જઈ કમલનો જરૂરી સામાન અને ઘરેણાં તેનાં ઘેરથી લઈ આવ્યાં.

       અમારી અશિયન બહેનોને મદદ કરતી સેવાસંસ્થાને લીધે, સ્થાનિક ‘Women’s Shelter’ નો સંપર્ક રહેતો. તેનાં સભ્યો સાથે મારું જોડાણ વિશેષ હોવાનું ખાસ કારણ હતું…. અમારા પાડોશી-સમૂહની કોફીક્લબમાં, દર મહિનાની બેઠકમાં સોએક ડોલર અમે ભેગાં કરતાં અને શેલ્ટરની જરૂરિયાત પ્રમાણે વસ્તુઓ ખરીદીને હું દર મહિને આપી આવતી. Thanksgiving વખતે turkey વગેરે ખરીદવા માટે હું અજ્ઞાન હોવાથી અમેરિકન મિત્રો સાથે આવતાં. તે ઉપરાંત ચાલીસ બેબી બ્લેન્કેટ્સ પણ મેં સીવીને આપેલાં. આમ ત્યાંના કાર્યકર્તાઓ સાથે મેળ બની રહેતો.

         કમલને શેલ્ટર પર જઈ મદદ આપવાનું કામ મને આવશ્યક લાગ્યું. પરિવારથી દૂર અને ત્રણ નાના બાળકો સાથે અજાણી જગ્યામાં, અંધારાં ભવિષ્યના ઓછાયામાં તે યુવતિ કઈ રીતે દિવસો પસાર કરતી હશે! સપ્તાહના બે વખત મારા જવાથી તેનાં ઘણાં કામ સરળ થઈ ગયા. કમલ શાકાહારી હતી, તેથી ખાસ ખોરાક અને તેની બીજી જરૂરિયાતો પૂરી પાડવામાં આવતી. દરેક સાથે કમલનો વ્યવહાર પ્રેમાળ હતો તેથી હું જોતી કે તેને તથા બાળકોને, ત્યાંના કાર્યકર્તાઓની સહાયતા હોંશથી મળતી. ચારુશી લગભગ દરેક રવિવારે કમલને માટે પરોંઠા, વગેરે બનાવીને લઈ જતાં.

        અમારી મુલાકાતનો સમય આંસુ અને હાસ્યથી તરબતર  હતો. એક દિવસ એના પતિએ કરેલી ક્રૂર મશ્કરીની વાત કહેલી. તેઓનાં ઘરમાં એક જૂની તલવાર હતી. એ દિવસે, કમલ પોતાના અને જેઠના બાળકો સાથે બહારના રૂમમાં હતી. ત્યાં ઓચિંતા જ બલખાર તલવાર લઈને કમલ પાછળ આવ્યો. એનો ઈરાદો ખબર ન પડતાં કમલ દોડી, પણ એને પકડી ટેબલ પર નમાવી તલવાર ગળા પાસે ધરી. કમલ કહે, “મને થયું કે મને મારી નાખશે! બાળકો બુમો પાડતાં હતાં અને હું તરફડતી હતી. અંતે મને છોડી, અને જાણે શું યે મજાક કરી હોય તેમ હસતો હસતો જતો રહ્યો.”

        કમલને મેં પૈસાના સિક્કાઓનો બરાબર પરિચય કરાવ્યો કારણ એને પૈસા આપવામાં નહોતા આવતા. એ ખરીદી કરવા ઘરનાની સાથે જાય ત્યારે સારી પર્સ લઈને જતી. એક દિવસ શોપિંગ–કાર્ટમાંથી કોઈ પર્સ ઊપાડી ગયું. આસપાસનાં લોકો ગભરાયા, પણ કમલ હસી પડી…“બીચારાને એક ડાયપર સિવાય કશું નહીં મળે.”

        આશ્રયગૃહમાં આવ્યાને ત્રણ અઠવાડીયામાં જ, તેનાં દીકરાની અરધી રાતે તબિયત બગડતા, એક કર્મચારી સાથે બાળકને હોસ્પિટલ લઈ ગઈ અને સ્વસ્થતાપૂર્વક પરિસ્થિતિ સંભાળી. સંસ્થાનાં ત્રસ્ત સભ્યોના ખર્ચની વ્યવસ્થા ગવર્નમેન્ટની મદદ અને સંસ્થાનાં ભંડોળથી થતી હોય છે. આશ્રયગૃહમાં રહેવાના સમયની પાબંધી હોય છે, પણ કમલ માટે બધાને વિશિષ્ટ દિલસોજી હતી. જન્મદિવસો અને દિવાળી, અજનબી, પણ સહાનુભૂતિવાળા લોકો વચ્ચે ઉજવાયાં.

      કોર્ટના દિવસે અમે બે સહકાર્યકરો ચારુશી અને કમલની રાહ જોતાં ઊભાં હતાં. ત્યાં બે ભાઈઓ જજ વિષે અમને હિંદુસ્તાની જાણી પૃચ્છા કરતા આવ્યા. અમને ખબર પડી ગઈ કે શીખ પાઘડીમાં મોટો ભાઈ અને જીન્સના પેન્ટ અને જેકેટમાં બલખાર, જાણે હીરો! અમારો ગુસ્સાભર્યો તોર જોઈને ભાઈઓ જતા રહ્યા. અંતે ચારુશી એકલા આવ્યાં કારણ કે બીકને લીધે, કમલ વકીલની ઓફિસ છોડીને કોર્ટમાં આવવા તૈયાર જ ન થઈ. બલખારને બીજી પણ અમુક કાનૂની મુશ્કેલીઓ પોલીસ રેકોર્ડમાં હતી. એને જેલની સજા થઈ …પણ હવે શું? બલખાર તરફથી કમલને પૈસા નહોતાં મળવાના અને કમલ પોતે નોકરી કરી શકે એવી કેળવણી પણ નહોતી.

      જેઠાણી ફોન પર કમલને પાછી આવી જવા સમજાવતી કારણકે ઘરની આબરૂનો સવાલ હતો. કમલના જેઠ અને ગુરુદ્વારાના મુખ્ય માણસો સાથે વાટાઘાટ કરી કમલને પાછી વ્યવસ્થિત જીવનમાં ગોઠવવા અમે અનેક વખત મળ્યા. અરે! રાતનાં દસ વાગે મળવા અને ચર્ચા કરવા બોલાવે… તો પણ ચારુશીએ જઈને સુલેહ કરાવવા માટે ઘણાં પ્રયત્નો કર્યા. ત્રણ મહિનામાં બલખારને તેનો ભાઈ જેલમાંથી ઘેર લઈ આવ્યો હતો. આ બાજુ સરકારી વકીલની મદદથી કમલ અને બાળકોની સલામતીની તકેદારી લેવાતી હોવાં છતાં પણ કમલની બીક ઓછી નહોતી થતી. કામ માટે હું બહાર લઈ જાઉં ત્યારે સતત ચારે બાજુ જોતી અને જરા પણ પતિની કાર જેવી કાર દેખાતાં મોં છૂપાવી દેતી. આવી સ્થિતિમાં જો ત્રસિત વ્યક્તિ હિંમત બતાવે તો, જુલમી ઢીલા પડી જાય. પણ એને માટે આંતરશક્તિ જોઈએ.

      કમલની જેઠાણી કહેતી રહેતી, “તું પાછી આવી જા. બલખાર જેલની હવા ખાઈને બદલાયો છે.” અમને એ બાબત વિશ્વાસ નહોતો તેથી અમે કમલને પાછા નહીં જવાની સલાહ આપી. ત્યાર પછી એ બાબત અમારી સાથે વાત નહોતી કરતી. પાછા ભારત જતાં પહેલાં અમેરિકામાં સિટિઝનશિપ માટે અરજી કરાવી દેવાનું નક્કી કર્યું.  આ બધો ખર્ચ અમારી સંસ્થા અને શેલ્ટર પર નિર્ભર હતો. આગલા દિવસે કલાક બેસીને અમે અરજીના કાગળો તૈયાર કરેલા. શુક્રવારે, નક્કી કરેલા સમયે હું કમલને લેવા ગઈ. મને જોઈને કહે, “અરે! હું ભૂલી ગઈ.” મને માન્યામાં ન આવ્યું. એ તૈયાર થઈ અને અમે ઓફિસમાં જવાં નીકળ્યાં. આગળ જતાં ગભરાઈને બોલી, “મારા પતિની કાર નજીકમાં છે…મારે ક્યાંય નથી જઉં, પાછા ફરીએ.” મને ખબર ન પડી કે એને અરજી કેમ નહોતી કરવી! ખેર, મેં કાર પાછી વાળી. રવિવારે ચારુશી એને મળવા ગઈ ત્યારે કમલ જરા શાંત લાગી.

        સોમવારે સવારમાં આશ્રયગૃહમાંથી ફોન આવ્યો, “કમલ સામાન બાંધીને તેને ઘેર જવા તૈયાર થઇ ગઈ છે. કહે છે કે તેનાં જેઠાણી લેવા આવી રહ્યાં છે.” હવે તો “સંભાળીને રહેજે. પ્રભુ રક્ષા કરે.” એ કહેવા સિવાય બીજી કોઈ સલાહ આપવાનો અર્થ નહોતો. ગૃહત્રાસમાં મનાય છે કે ત્રસ્ત વ્યક્તિ સાત વખત પાછી જાય.

        બે સપ્તાહ પછી ચારુશી પર કમલનો ફોન આવ્યો ત્યારે થોડી વાતચીત થઈ. એ વખતે ચારુશીએ કહ્યું કે, “કમલ! આવીને તારા ઘરેણાં લઈ જજે.”  દિવસો પછી કમલ તેનાં જેઠની દીકરી સાથે આવી. કમલને જોઈ ચારુશીની આંખ ભીની થઈ ગઈ. કરમાયેલી અને થાકેલી લાગતી કમલ નજર મિલાવ્યા વગર જવાબ આપતી હતી. અમારી ચિંતિત નજર એને જતી જોઈ રહી.

       ઓચિંતા સમાચાર આવ્યા કે, “કમલ આશ્રયગૃહમાં પાછી આવી ગઈ છે.” હજી તો બે મહિના પણ પૂરા નહોતા થયા, અને બલખાર કાયદાથી બંધાયેલો હતો, તો પણ, મારઝૂડ કરી બેસતો. દિવસે દિવસે હેરાનગતિ વધવા માંડી. હવે કમલે હોશિયારીથી રસ્તો કાઢવાનું વિચાર્યું. એક દિવસ બલખાર ખુશ હતો ત્યારે કમલ કહે, “તું મને District Attorney ની ઓફિસમાં લઈ જાય તો તારા સામેની ફરિયાદ પાછી ખેંચી લઈએ.” બલખાર તૈયાર થઈ ગયો. કમલ ત્રણે બાળકો અને મોટી ડાયપરબેગ! લઈને વકીલની ઓફિસમાં ગઈ અને બલખાર બહાર કારમાં રાહ જોતો બેઠો.  સરકારી વકીલ કમલનો મુકદ્દમો સંભાળતી હતી, તેથી પરિસ્થિતિ સમજતાં એને જરાય વાર ન લાગી. કમલને બદલે પોલીસ ઓફિસરને બહાર આવતો જોતા બલખાર પલાયન થઈ ગયો.

       કમલનાં જેઠ-જેઠાણી સાથેના સંબંધો હવે ખોરવાઈ ગયા હતા. બલખાર જેલમાં હોય કે બહાર હોય, તેની પાસેથી હવે કોઈ આશા કે અપેક્ષા રહી ન હતી. અમેરિકામાં કમલને નણાકીય મદદ મળવી મુશ્કેલ હતી. છૂટાછેડાના કાગળિયાં કોર્ટમાં અપાઈ ગયાં હતાં. મુકદ્દમો લડે પછી કમલને અને બાળકોને તેનાં હકનું જે હશે તે મળશે, પણ કયારે તે નક્કી નહીં. કમલ શેલ્ટરમાં આઠેક મહિના રહી ચૂકી હતી. કમલને હવે ભારત પાછા ફરવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ ન હતો.

         કમલ અને બાળકોને ભારત મોકલવા માટે કોઈ ઉદાર માણસોની મદદ મેળવી ટીકીટની વ્યવસ્થા કરાવી આપી. તેને અહીં પરદેશમાં પોતાના સ્વજનો કરતાં પણ અજાણ્યાં પાસેથી વધારે મદદ, સંભાળ અને સહાનુભૂતિ મળ્યા. ભારત ગયાં પછી પણ કમલની અમેરિકા આવવાની અને ડોલર કમાવાની ઈચ્છા કાયમ હતી.

        લગભગ  બે વર્ષ પછી ન્યુયોર્કથી કમલનો ફોન આવ્યો કે, “આન્ટી, હું અહીં એક સારા પંજાબી કુટુંબની મદદથી રહું છું અને એમના સ્ટોરમાં કામ કરું છું. થોડાં સમય પછી મારા મમ્મી બાળકો સાથે આવશે અને મારી સાથે રહેશે.”  એક સંતોષ સભર પ્રસન્નતા સાથે અમે કમલને શુભેચ્છા પાઠવી. ત્યાર પછી એકાદ વખત ચારુશી સાથે કમલની વાત થઈ હતી…બસ જોઈએ, જો ક્યારેક તેનાં સમાચારનું ચંદ્રકિરણ ફરી ચમકી જાય!!! 

——
             કમલ ભારતમાં સાદા સરળ વાતાવરણમાં ઉછરેલી, ભોળી વ્યક્તિ, અમેરિકાના ન સમજાય એવા વાતાવરણમાં, અને અતિ મુશ્કેલ પરિવારમાં ધકેલાઈ ગઈ. શિક્ષણ, પૈસા અને હુન્નરની ખામીને લીધે પોતાને પગભર  કરવાનું કોઈ સાધન નહોતું. પુત્રીના માતા–પિતા, સ્ત્રી શિક્ષણને મહત્વ ન આપતાં, “લગ્ન અને ઘરસંસારના” જ સ્વપ્ના દેખાડે ત્યારે આવું પરિણામ આવે છે.

ઝંખવાયેલો ચાંદ

ઝંખવાયેલો  ચાંદ ને  સાથે સૂની ત્રણ તારલીઓ,
આજ ત્રસિત આકાશે સરતી ઝરઝાંખી વાદળીઓ.

કળી હતી  એ  ક્યાંયે, આવી  દૂર દેશ  ખીલવાને,
અબુધ  જાલિમ  માળી  ફેંકે,  શર કંટક ઝીલવાને.

અધરો  બંધ કરે  ને ખોલે, કઈ  ભાષામાં બોલે?
કેમ  કરીને અણજાણ્યામાં, ઘરની સાંકળ  ખોલે?

કથની  અશ્રુ  દ્વારે  દોડે  ચિંતિત  ચિત્ત  ચકરાવે,
દુધ  પીતા, રડતાં બાળકને  કેમ કરી સમજાવે?

હાલ  જિગરની  ફાટી  ચાદર  ધીરજથી  સંભાળે,
સંવેદનશીલ   આધારે,   સ્ત્રી   ઊઠતી   બેળેબેળે.
———     
                 ત્રણ મહિનાથી ત્રણ સાલની ઉંમર વચ્ચેના, ત્રણ બાળકો સાથે સ્ત્રી સંસ્થામાં મહિનાઓ સુધી રહેલી ત્રાહિત યુવતિની સહનશક્તિની અજબ કસોટીનાં સાક્ષી થવું, એ વ્યવસ્થાપકોને માટે એક પરીક્ષા છે.

લેખિકાઃ સરયૂ મહેતા-પરીખ      saryuparikh@yahoo.com   phone# 512-712-5170
ઓસ્ટિન, ટેક્સાસ.